به گزارش خبرنگار پرشین خودرو، بازار خودرو یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین بخش‌های اقتصادی هر کشور است اما این بازار طی ۱۲ سال گذشته، به‌جای آنکه تحت‌تاثیر مکانیزم‌های بازار رقابتی و سازوکارهای عرضه و تقاضا باشد، همواره تابع سیاستگذاری‌های دستوری و تصمیمات متفاوت نهادهای حاکمیتی بوده است در حالی که بازار خودرو با همه چالش‌هایی که دارد، می‌تواند به نقطه‌ای برای آغاز اصلاحات اقتصادی واقعی تبدیل شود.
نگاهی به جدول تحولات قیمت‌گذاری خودرو در یک دهه گذشته گویای آن است که صنعت خودرو در ایران همواره درگیر چرخه‌ای تکراری از مداخله‌های غیرکارشناسی، تغییرات فرمول‌های قیمت‌گذاری و عدم‌ثبات بوده است؛ وضعیتی که نه به سود مصرف‌کننده تمام شده و نه به نفع تولیدکننده بوده است.
یکی از این مداخلات در این سال‌ها جلوگیری از عرضه خودرو در بورس کالا است که به عنوان یک ابزار شفافیت و رقابت‌پذیری و یکی از روش های فروش خودرو در کنار سایر روش هایی مثل قرعه کشی مطرح می شود اما همواره دولت ها با هدف کنترل قیمت‌ها یا حمایت از مصرف‌کننده، عرضه خودرو در بورس کالا را محدود یا ممنوع کرده است در حالی که کارشناسان شرط تحول و انجام اصلاحات اقتصادی را از بازار خودرو و با پرهیز از تصمیمات شتاب‌زده، بازگشت به سازوکارهای شفاف مانند بورس کالا و اعتماد به مکانیزم بازار می‌دانند.
حال این روزها باز هم عرضه خودرو در بورس کالا خبرساز شده است. آن‌طور که رئیس سازمان بورس درباره جزئیات این طرح نقل کرده، در مرحله اول، خودروهای وارداتی واردکنندگان بزرگی که خودروساز هم هستند، در بورس کالا عرضه خواهند شد.
البته رئیس سازمان بورس مشخص نکرده که این دور از فروش خودروهای وارداتی در تالار نقره‌ای به صورت عرضه مستقیم مانند سال‌های گذشته خواهد بود یا با روش جدیدی به نام گواهی سپرده که گفته می‌شود برای فروش خودرو نیز به کار خواهد رفت، انجام خواهد شد.
گفته می شود بورس کالا با راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده قرار است امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ خرد و در نهایت خودرودار شدن برای افراد را فراهم و مسیری جدید برای جبران کمبود نقدینگی خودروسازان باز کند؛ روش جدیدی که برخی کارشناسان قائل به مزایای آن هستند اما در این بین نگرانی‌هایی نیز از سوی تعدادی دیگر از کارشناسان این حوزه مطرح می‌شود.
موافقان و مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا
با این وجود حجت‌اله صیدی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار از آمادگی این سازمان برای پذیرش خودروهای داخلی و وارداتی در بورس کالا خبر داده و آن را اقدامی سودمند برای بازار می‌داند.
این مقام در سازمان بورس رسیدن به تعادل قیمتی و بهره‌مندی خودروساز از سودی که اکنون به جیب واسطه می‌رود را به عنوان مهم‌ترین هدف و مزیت عرضه خودرو در بورس کالا می داند و معتقد است که مهم‌تر از شروع عرضه، تداوم آن است و اگر خودروساز به صورت حساب‌نشده و طی یک عملیات انتحاری اقدام به عرضه کند اما ناگهان یک مرجع قانونی مانع ادامه کار شود، اثر منفی آن چند برابر خواهد بود.
در واقع عرضه خودرو در بورس کالا می‌تواند راهکاری برای شفافیت بیشتر قیمت‌ها باشد. با ورود خودرو به بورس کالا، قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود که این امر می‌تواند منجر به کشف قیمت واقعی شود. همچنین، این روش امکان کنترل بهتر بر توزیع محصولات را فراهم می‌کند و جلوی سودجویی‌های غیرقانونی را می‌گیرد.
به گفته سیدجواد حسینی‌کیا عضو کمیسیون صنایع مجلس با عرضه خودرو در بورس آن نقدینگی که پیشتر دلال‌ها به جیب می‌زدند به دولت واریز و یک اقدام مناسب در حوزه اقتصاد کشور صورت می‌گیرد و با حذف مسیر واسطه‌گران شاهد بازگشت سود به تولید خواهیم بود.
وی با تاکید بر اینکه هرگونه دخالت دستوری در قیمت، مسیر اصلاح را منحرف می‌کند، می گوید: عرضه خودرو در بورس کالا اگرچه می‌تواند اقدام مؤثری باشد، اما به نظر می‌رسد بیشتر کسانی از آن استقبال کنند که سرمایه‌دار و ثروتمند باشند و کمتر دردی از مشتریان و قشر متوسط بازار خودرو را دوا می‌کند.
اما در این ارتباط یک تحلیل‌گر صنعت خودرو معتقد است عرضه خودرو در بورس کالا و انتقال سود واسطه‌ها و دلال‌ها به تولیدکننده موجب افزایش سودآوری برای خودروسازان خواهد شد و می‌تواند با تاثیر مثبت بر قیمت سهام آن‌ها در بازار سرمایه و خروج شرکت‌های بزرگ خودروساز از زیان همراه باشد.
به گفته امرالله امینی در بورس کالا تعیین قیمت بر اساس عرضه و تقاضا انجام و این امر باعث می‌شود که قیمت‌ها به صورت واقعی و شفاف و متناسب با شرایط بازار باشد. از این جهت قیمت گذاری خودرو براساس مکانیسم عرضه و تقاضا، بهترین نسخه برای درمان بازارهای کالایی ماست تا هم به واسطه عرضه کالاها، قیمت واقعی کشف شود و هم شفافیت بر اقتصاد حاکم شود.
چه کسانی از غیاب بورس کالا سود می‌برند؟
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ممانعت از عرضه خودرو در بورس کالا باعث می‌شود تا بازار همچنان تحت تأثیر تصمیمات سیاسی قرار گیرد و نوسانات قیمتی بیشتر شود. عدم شفافیت در تعیین قیمت‌ها ممکن است منجر به افزایش فاصله بین قیمت کارخانه و بازار آزاد گردد که نتیجه آن فشار بیشتر بر مصرف‌کننده نهایی است.
اما عرضه خودرو در بورس کالا همواره مخالفانی هم داشته است و بسیاری از این مخالفان این شیوه عرضه، به محدودیت‌های اجرایی این راهکار اشاره می‌کنند و معتقدند که عرضه خودرو در بورس‌کالا نه‌تنها مشکل قیمت‌گذاری را حل نمی‌کند، بلکه می‌تواند به آشفتگی بیشتر در بازار منجر شود.
در هر حال پرسش مهمی که این روزها ذهن بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی را درگیر کرده، این است که در غیاب بورس کالا، چه کسی از شرایط جدید سود می‌برد؟ آیا با انتخاب مسیر عرضه در بورس در کنار خودروسازان که منافع شفاف و مشخصی می‌برند، مردم نیز با خرید مستقیم، بدون واسطه و بدون قرعه‌کشی، راضی‌تر نخواهند بود؟
بنابراین تنها گروهی که از حذف بورس کالا سود می‌برند، همان واسطه‌ها و دلال‌هایی هستند که با بهره‌گیری از بی‌نظمی بازار، سودهای کلانی به جیب می‌زنند. در چنین شرایطی، ادامه این سیاست نه‌تنها سودی برای مردم ندارد، بلکه بار دیگر بستری برای خلق رانت و بی‌عدالتی فراهم می‌کند.
تجربه جهانی عرضه خودرو در بورس چه می‌گوید؟
اما تجربه عرضه خودرو در بورس کالا در کشورهای مختلف نشان داده است که دخالت مستقیم دولت در تعیین قیمت یا محدود کردن عرضه محصولات اساسی مانند خودرو غالبا نتیجه معکوس داشته است به عنوان مثال در کشورهایی مانند ایران طی سال‌های گذشته با محدود کردن عرضه خودرو در بورس کالا مواجه بوده‌اند؛ نتیجه آن افزایش تقاضای غیررسمی، رشد قاچاق، فساد اقتصادی، و کاهش اعتماد عمومی نسبت به نظام اقتصادی بوده است در حالی که تجربه عرضه خودرو در بورس کالا در سال ۱۴۰۴ در ایران نشان می دهد که این اقدام منجر به منافعی برای تولیدکنندگان و خریداران نهایی شده است به طوری که درهمان سال قیمت خودرو در بورس کالا نسبت به بازار آزاد ۲۰ درصد پایین تر آمد با این حال عدم هماهنگی ها مانع از ادامه این نوع عرضه خودرو شد.
در مقابل این راهکار، در برخی کشورها مثل ژاپن و آلمان با بهره‌گیری از سیستم‌های بازاری شفاف توانسته‌اند ثبات قیمتی نسبی را حفظ کنند و همزمان سطح رقابت را بالا ببرند.
اعلام پذیرش ۵ مدل وارداتی در بورس کالا
به هر ترتیب اخیرا در جلسه‌ای، هیات پذیرش بورس کالای ایران با عرضه رسمی پنج مدل خودروی وارداتی در بورس کالا موافقت کرده و قرار است در مرحله نخست عرضه خودرو در بورس به‌زودی آغاز شود. در مجموع ۲۵۱۲ دستگاه خودرو از برندهای هونگچی، مزدا، میتسوبیشی، فولکس‌واگن و لاماری دوباره در بورس عرضه شود.
اگر چه عرضه خودرو در بورس کالا روشی شفاف برای عرضه و سرعت عمل در رسیدن به کالاست با این حال نمی‌توان از برخی گمانه‌زنی‌ها و محدودیت‌های ساختاری که بازار خودرو ایران با آن مواجه است، مانند کاهش تولید در ماه‌های اخیر و نبود شفافیت در سیاست‌های عرضه و قیمت‌گذاری چشم‌پوشی کرد.
در هر حال در این میان بسیاری از طراحان این روش بر این باورند با عرضه خودرو در بورس کالا هر فرد با مبالغ کوچک می‌تواند راهی این بازار شود و با تکمیل گواهی‌ها، صاحب خودرو خواهد شد اما همزمان برخی کارشناسان زنگ خطر تکرار تجربه ناکام عرضه خودرو در بورس کالا در نبود هماهنگی نهادی و شفافیت را به صدا درآورده‌اند. با این حال باید دید تصمیم اخیر بورس کالا و احرای آن تا چه میزان می‌تواند به کاهش التهاب بازار، افزایش عدالت در دسترسی و تسهیل روند خرید برای مصرف‌کنندگان منجر خواهد شد.