پزشکیان در بن بست بنزین؛ افزایش قیمت یا ادامه یارانه؟ + ویدیو

رییس‌جمهوری با انتقاد از شیوه کنونی تخصیص یارانه سوخت، تأکید کرد یارانه بنزین نباید برای پرمصرف‌ها و کم‌مصرف‌ها یکسان باشد. با هزینه سالانه ۴ میلیارد دلار برای یارانه بنزین، دولت در دوراهی دشواری گیر کرده است؛ واقعی‌سازی قیمت سوخت با خطر تنش‌های سیاسی و اقتصادی، یا ادامه پرداخت یارانه‌هایی که دیگر توان مالی آن را ندارد.

به گزارش پایگاه خبری اسب بخار، مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری در اظهارات اخیر خود با انتقاد شدید از شیوه فعلی تخصیص یارانه سوخت، اعلام کرد: «من نمی‌خواهم بنزین را برای محرومان گران کنم، اما کسی که چهار برابر مصرف می‌کند نباید یارانه یکسان بگیرد.»

وی با اشاره به هزینه سالانه ۴ میلیارد دلاری یارانه بنزین، تأکید کرد با مدیریت صحیح این منابع، می‌توان معیشت نیازمندان را بهبود بخشید.

این اظهارات بار دیگر نشان‌دهنده بن‌بست دولت در مدیریت یارانه‌های انرژی است. از یک سو، واقعی‌سازی قیمت سوخت به دلیل نگرانی از تبعات سیاسی و اجتماعی دشوار است و از سوی دیگر، تداوم پرداخت یارانه‌های سنگین با توجه به محدودیت‌های مالی دولت، عملاً غیرممکن شده است.

نه راه پیش، نه راه پس

سیاست‌های نادرست در مدیریت یارانه‌های انرژی طی دهه‌های گذشته، ایران را به یکی از بزرگ‌ترین پرداخت‌کنندگان یارانه سوخت در جهان تبدیل کرده است. طبق آمار وزارت نفت، مصرف روزانه بنزین در ایران در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر رسیده است که بخش عمده آن به دلیل قیمت پایین و یارانه‌های سنگین، به مصرف غیرضروری یا قاچاق سوخت منجر می‌شود. هزینه ۴ میلیارد دلاری یارانه بنزین، که رییس‌جمهوری به آن اشاره کرد، تنها بخشی از بار مالی یارانه‌های انرژی است که سالانه ده‌ها میلیارد دلار از بودجه کشور را می‌بلعد.

به گفته کارشناسان اقتصادی، شیوه کنونی تخصیص یارانه سوخت، که به‌صورت یکسان به همه اقشار پرداخت می‌شود، ناعادلانه است. یک خانوار کم‌درآمد با یک خودروی اقتصادی، یارانه‌ای مشابه با فردی دریافت می‌کند که از چند خودروی پرمصرف استفاده می‌کند. این نابرابری باعث شده است بخش عمده یارانه‌ها به جای حمایت از اقشار محروم، به جیب پرمصرف‌ها و قاچاقچیان سوخت سرازیر شود. رییس‌جمهوری با اشاره به این موضوع، خواستار اصلاح نظام یارانه‌ای شد تا منابع به سمت نیازمندان هدایت شود، اما این اصلاحات با چالش‌های بزرگی مواجه است.

چالش‌های واقعی‌سازی قیمت سوخت

دولت‌های مختلف در ایران طی سال‌های گذشته بارها تلاش کرده‌اند تا قیمت سوخت را به سطح واقعی نزدیک کنند، اما هر بار با موانع سیاسی و اجتماعی مواجه شده‌اند. افزایش قیمت بنزین در آبان ۱۳۹۸، نمونه‌ای بارز از حساسیت این موضوع است. به گفته برخی از تحلیلگران اقتصادی، «واقعی‌سازی قیمت سوخت در ایران نه‌تنها به دلیل تأثیر مستقیم بر هزینه‌های زندگی مردم دشوار است، بلکه به دلیل نبود زیرساخت‌های حمایتی کافی برای جبران فشار بر اقشار کم‌درآمد، معمولاً با مقاومت اجتماعی روبه‌رو می‌شود.»

علاوه بر این، واقعی‌سازی قیمت سوخت می‌تواند تورم را افزایش دهد و بر قیمت کالاها و خدمات اثر بگذارد. طبق برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس، افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین می‌تواند تورم را تا ۵ درصد در کوتاه‌مدت افزایش دهد، که این موضوع در شرایط اقتصادی کنونی ایران، با نرخ تورم بالای ۴۰ درصد، می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد.

ناتوانی مالی در ادامه مسیر کنونی

از سوی دیگر، ادامه پرداخت یارانه‌های سنگین سوخت نیز برای دولت غیرممکن شده است. کسری بودجه مزمن، کاهش درآمدهای نفتی به دلیل تحریم‌ها و افزایش هزینه‌های عمومی، توانایی دولت برای تأمین مالی یارانه‌های انرژی را به شدت محدود کرده است. طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، یارانه‌های پنهان انرژی در ایران در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده که بخش قابل‌توجهی از آن به بنزین اختصاص دارد. این در حالی است که دولت برای تأمین منابع مالی جهت پروژه‌های زیرساختی، آموزش، و بهداشت با مشکلات جدی مواجه است.

به عبارتی دیگر دولت در شرایطی قرار دارد که نه می‌تواند یارانه‌های سوخت را حذف کند؛ زیرا خطر ناآرامی‌های اجتماعی وجود دارد و نه می‌تواند این سطح از هزینه را ادامه دهد؛ زیرا منابع مالی کافی در اختیار ندارد. این بن‌بست، نتیجه سال‌ها سیاست‌گذاری نادرست در حوزه انرژی است که به جای مدیریت تقاضا و بهینه‌سازی مصرف، بر ارائه یارانه‌های غیرهدفمند متمرکز بوده است.

ویدیو

قیمت بنزین یارانه بنزین