از سکوت در جنگ تا سلطه در صنعت خودرو؛ این است نتیجه شراکت با چین؟

ایران سال‌هاست که در حوزه‌های مختلف، از جمله صنعت خودرو، به همکاری با چین و روسیه امیدوار بوده است، اما این دو کشور بارها نشان داده‌اند که در مواقع حساس به تعهدات خود پایبند نیستند. کارشناسان هشدار می‌دهند که در بخش خودرو نیز چین و روسیه به‌دنبال وابسته کردن ایران هستند، نه شراکت واقعی و این وابستگی می‌تواند آینده صنعت خودروسازی ایران را به خطر بیاندازد.

به گزارش پایگاه خبری اسب بخار، ایران در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از تشدید تحریم‌های بین‌المللی، به همکاری با چین و روسیه در حوزه‌های مختلف، از جمله صنعت خودرو، روی آورده است. این امیدواری به‌ویژه در بخش خودروسازی پررنگ بوده، جایی که ایران به دنبال جایگزینی برای فناوری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های غربی است. با این حال، تجربه‌های گذشته و تحولات اخیر نشان می‌دهد که چین و روسیه نه به‌عنوان شریک، بلکه به‌عنوان بازیگرانی عمل می‌کنند که به دنبال وابسته کردن ایران به خود هستند. این موضوع در صنعت خودرو نیز مشهود است، جایی که چین با عرضه گسترده خودروهای خود، بازار ایران را به تسخیر درآورده، اما همکاری‌های فناوری و تولیدی واقعی را به حداقل رسانده است.

تجربه‌های تلخ همکاری با چین و روسیه

براساس گزارش اخیر نیویورک‌تایمز، محور متشکل از چین، روسیه، ایران و کره شمالی، که برخی مقامات آمریکایی و بریتانیایی از آن سخن گفته‌اند، در عمل چندان مستحکم نیست. این گزارش اشاره می‌کند که در جریان حملات رژیم صهیونیستی به ایران و حمایت آمریکا در حمله ناجوانمردانه به تأسیسات هسته‌ای ایران، هیچ‌یک از این کشورها، از جمله چین و روسیه به حمایت عملی از ایران اقدام نکردند. این عدم حمایت نشان‌دهنده محدودیت‌های ایده همکاری متقابل بین این کشورهاست.

کارشناسان معتقدند که این الگو در سایر حوزه‌ها، از جمله صنعت خودرو، نیز تکرار می‌شود. به گفته برخی کارشناسان، چین و روسیه در ظاهر به‌عنوان شرکای استراتژیک ایران معرفی می‌شوند، اما در باطن، این کشورها به دنبال بازار مصرف برای محصولات خود و وابسته کردن اقتصاد ایران هستند، نه انتقال فناوری یا ایجاد شراکت برابر.

وابستگی صنعت خودرو ایران به چین

در سال‌های اخیر، خودروهای چینی مانند چری، دانگ فنگ و جک به بخش بزرگی از بازار ایران تبدیل شده‌اند. پس از خروج شرکت‌های غربی مانند پژو و رنو از ایران به دلیل تحریم‌ها، شرکت‌های چینی جای خالی آن‌ها را پر کردند. اما این حضور بیش‌تر به شکل عرضه خودروهای مونتاژی یا وارداتی بوده و کم‌تر به انتقال فناوری یا سرمایه‌گذاری در تولید داخلی منجر شده است. مشاهدات نشان از آن دارد که اکثر خودروهای وارداتی به ایران از مبدأ چین بوده‌اند، که نشان‌دهنده وابستگی روزافزون بازار ایران به این کشور است.

این در حالی است که چین با عرضه خودروهای ارزان‌قیمت و با کیفیت متوسط، بازار ایران را به خود وابسته کرده، اما هیچ‌گونه تعهد بلندمدتی برای توسعه صنعت خودروسازی ایران نشان نداده است. قراردادهای همکاری اغلب به مونتاژ قطعات چینی محدود می‌شود و دانش فنی واقعی به ایران منتقل نمی‌شود.

روسیه: وعده‌های توخالی در صنعت خودرو

در مورد روسیه نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. پس از پایان تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل در اکتبر ۲۰۲۰، ایران انتظار داشت که همکاری‌های صنعتی و نظامی با روسیه گسترش یابد. برخی گزارش‌ها حاکی از مذاکرات برای تولید مشترک خودروهای روسی مانند لادا در ایران بود، اما این مذاکرات به نتیجه ملموسی نرسیده است. در این بین گفته می‌شود که روسیه حتا در زمینه فروش جنگنده‌های سوخو-۳۵ به ایران، که می‌توانست قدرت دفاعی کشور را تقویت کند، به تعهدات خود عمل نکرده و ایران را به حال خود رها کرده است. این عدم تعهد در حوزه خودرو نیز قابل انتظار است و روسیه به ایران به‌عنوان یک بازار برای فروش محصولات خود نگاه می‌کند، نه یک شریک استراتژیک.

وابستگی به‌جای شراکت

تحلیلگران معتقدند که چین و روسیه از ضعف‌های اقتصادی و سیاسی ایران برای پیش‌برد منافع خود استفاده می‌کنند. گزارش نیویورک‌تایمز تأکید می‌کند که چین، به‌عنوان تنها عضو این محور که عمیقاً در اقتصاد جهانی ادغام شده است، از درگیری‌های منطقه‌ای ایران دوری می‌کند تا منافع تجاری خود را به خطر نیاندازد. این کشور بیش از ۸۰ درصد نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کند، اما این رابطه بیش‌تر به نفع چین است که نفت را با تخفیف و از طریق ناوگان مخفی برای دور زدن تحریم‌ها وارد می‌کند.

در صنعت خودرو، این الگو تکرار می‌شود. چین با اشباع بازار ایران از خودروهای خود، نه‌تنها وابستگی ایران را افزایش داده، بلکه از انتقال فناوری‌های پیشرفته خودداری کرده است. به عبارت دیگر چین ترجیح می‌دهد ایران را به‌عنوان یک مصرف‌کننده نگه دارد تا یک تولیدکننده مستقل. این استراتژی به چین امکان می‌دهد بازار ایران را تحت کنترل خود داشته باشد بدون این‌که ایران به رقیبی در منطقه تبدیل شود.

برای رهایی از این چرخه، ایران نیاز به بازنگری در استراتژی خودروسازی خود دارد، از جمله سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه داخلی، همکاری با شرکت‌های غیروابسته به بلوک‌های سیاسی و تقویت تولید ملی. بدون این تغییرات، صنعت خودروسازی ایران در معرض خطر تبدیل شدن به یک بازار صرف برای محصولات چینی و یک بازیچه در دست بازیگرانی مانند چین و روسیه باقی خواهد ماند.

جنگ ایران و اسراییل صنعت خودرو