تاریخچه روش فروش رسمی خودرو در ایران از سال 1300 تا کنون

ایران بدون تردید عجیب ترین کشور برای خرید خودرو است زیرا از ابتدای ورود این کالای سرمایه ای به خیابان ها تا کنون، روش های مختلفی برای عرضه خودرو در نظر گرفته شده. در این متن قرار است به تاریخچه فروش خودرو ایران بپردازیم و با تغییر تحولات آن طی یک قرن گذشته آشنا شویم.

خودرو در گذشته نیز به‌مانند این روزها جزو کالاهای تجملی و سرمایه‌ای قرار داشت و به همین دلیل روش‌های مختلفی برای فروشش اتخاذ می‌شد. عرضه خودرو به بازار کشور تقریباً از اوایل قرن چهاردهم شمسی در ایران آغاز شد و در طول یک قرن گذشته اتفاقات زیاد و عجیب‌وغریبی برایش رقم خورد.

به دنبال داستان‌های متعددی که برای بازار و صنعت خودرو رخ داد، روش‌های فروش نیز از سوی دولت و حاکمیت تغییر می‌کرد تا شاید جلوی هرج‌ومرج توسط مردم و خودروسازان گرفته شود.

ازاین‌رو به سراغ تاریخچه فروش خودرو در ایران از سال ۱۳۰۰ تا کنون رفتیم تا با روند و تغییرات رخ‌داده از ابتدا تا کنون آشنا شوید و سیر به حقارت کشیده‌شدن مردم را درک کنید.

پهلوی اول (۱۳۰۰-۱۳۲۰): ورود محدود خودرو و فروش آزاد

در آغاز صده ۱۴ خورشیدی، خودرو کالایی کاملاً تجملاتی و کمیاب در ایران بود. واردات خودرو آزاد اما بسیار اندک بود و عمدتاً در اختیار اشراف و مقامات حکومتی قرار داشت. نمایندگی‌های فروش رسمی وجود نداشت و فروش خودرو در حد معاملات خصوصی بود. تولید داخل نیز وجود نداشت و تمامی خودروها وارداتی بودند.

پهلوی دوم (۱۳۲۰-۱۳۵۷): توسعه نمایندگی‌ها و آغاز تولید داخل

در دوران محمدرضا شاه، ورود و فروش خودرو در ایران پررونق شد و در دهه ۱۳۳۰ نیز نمایندگی‌های رسمی شرکت‌های خارجی شکل گرفتند. در دهه ۴۰ شمسی صنعت خودروسازی ایران با تأسیس ایران ناسیونال (ایران خودرو) و تولید پیکان شروع به کار کرد. فروش خودروهای داخلی با ثبت‌نام و نوبت‌دهی در نمایندگی‌ها انجام می‌شد. واردات نیز در مقاطعی ممنوع یا محدود شد تا از این صنعت نوپا حمایت شود.

به بیانی دیگر می‌توان گفت که از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۵۷، جهش بزرگی در ابتدای کار صنعت خودروسازی ایران رخ داد و شاهد مونتاژ و تولید محصولات جذاب و به‌روز آن زمانه در کشور بودیم.

شروع انقلاب و دوران جنگ (۱۳۵۷-۱۳۶۷): رکود تولید و توزیع سهمیه‌ای

پس از انقلاب، بسیاری از شرکت‌های خودروسازی دولتی شدند و واردات متوقف شد. خبری از تولید خودروهای سواری سبک نیز نبود و صنعت بر تولید خودروهای تجاری و نظامی متمرکز شد. فروش رسمی خودرو صفر برای عموم تقریباً وجود نداشت و خودروهای موجود از بازار دست‌دوم تأمین می‌شد.

دهه ۱۳۷۰: بازسازی صنعت خودرو و بازگشت فروش ثبت نامی

با پایان جنگ، صنعت خودرو در حد و اندازه ناچیزی احیا شد و خودروهای جدیدی مانند پژو ۴۰۵ و پراید در خط تولید ایران خودرو و سایپا قرار گرفتند. فروش خودرو به‌صورت ثبت نامی و با نوبت‌دهی از سوی خودروسازان انجام می‌شد. از طرفی دیگر شاهد واردات خودرو در تیراژ کمی نیز بودیم تا محصولات خارجی هم پس از جنگ در خیابان‌های ایران تردد کنند.

به‌طورکلی اما باید گفت که بازار خودرو ایران در دهه ۷۰ شمسی بیشتر در اختیار خودروسازان داخلی با عرضه محصولاتی مانند ۴۰۵، پراید، رنو ۵، پیکان، پاترول و… قرار داشت و واردات بخش کوچکی را به خود اختصاص می‌داد.

دهه ۱۳۸۰: آزادسازی واردات و تنوع روش‌های فروش

از ابتدای دهه ۸۰ اما اوضاع به میزان قابل‌توجهی تغییر کرد. شرکت‌های خودروساز روند مونتاژ محصولات جذاب خارجی را آغاز کردند و از طرفی دیگر مسیر واردات خودرو نیز به طور کامل به کشور باز شد.

به بیانی دیگر باید گفت که اضافه‌شدن خودروهایی مانند رونیز، مگان، زانتیا، ماکسیما، پژو ۲۰۶، پارس و…، تحول شگرفی در صنعت خودروسازی داخلی به وجود آورد و نمای خیابان‌های شهرهای ایران را از موجودیت پراید، پیکان و رنو به خودروهای جذاب و حیرت‌آور روز دنیا تغییر داد.

در این دهه علاوه بر تغییر در سبد محصولات خودروسازان و واردات خودروهای خارجی، سمند و تیبا نیز به‌عنوان دو خودروی ملی در ایران معرفی و تولید شدند.

روش‌های فروش خودرو در دهه ۸۰ شمسی نیز بسیار متنوع بود؛ زیرا فراوانی محصولات به حدی بود که خودروسازان و واردکننده‌ها خودروهای موجود خود را با شرایط ثبت نامی و نوبت‌دهی، تحویل فوری، فروش سبدی، فروش اقساطی، و… به دست مردم می‌رساندند.

لازم به ذکر است که دهه ۱۳۸۰ وضعیت بازار خودرو به‌گونه‌ای بود که هر فردی با هر بودجه‌ای می‌توانست به‌راحتی صاحب خودرو شود و اتومبیل مورد نظر خود را از نمایندگی رسمی آن خودروساز خریداری کند.

دهه ۱۳۹۰: تحریم‌ها، شکاف قیمتی و آغاز قرعه‌کشی

ابتدای دهه ۹۰ با افزایش شدید قیمت کارخانه‌ای خودروها همراه شد و این رشد قیمتی به حدی رسید که مردم برای نخریدن خودرو پویشی تشکیل دادند و موفق شدند تا میزان فروش شرکت‌ها را به صفر نزدیک کنند. دولت اما در اقدامی عجیب تسهیلات و وام‌های ویژه‌ای برای خودروهای تولید داخل در نظر گرفت تا خودروسازان را از خطر فروپاشی نجات دهد. در نتیجه این اقدام مردم مجدداً به سمت خرید خودرو هجوم آوردند و تولیدات ایران خودرو و سایپا بر روی دستانشان باد نکرد.

این رویه تا سال ۱۳۹۷ ادامه داشت؛ اما پس از شروع مجدد تحریم‌های سنگین علیه ایران این خودروسازان بودند که از پس تقاضای زیاد به وجود آمده برای خرید خودرو برنیامدند و فروش با روش قرعه‌کشی در ایران استارت خورد.

به‌این‌ترتیب باید گفت که دهه ۹۰ شمسی صنعت خودروسازی ایران همه نوع روشی را برای فروش خودرو به خود دید.

دهه اول قرن ۱۴ام : ظهور پدیده سامانه یکپارچه و بورس کالا

در سال ۱۴۰۱ سامانه یکپارچه فروش خودرو هم برای محصولات تولیدی و مونتاژی و هم برای وارداتی‌ها راه‌اندازی شد تا متقاضیان خرید خودرو این امکان را داشته باشند هر خودرویی را که مدنظر دارند با نوبت‌دهی شانسی به‌صورت قطعی از شرکت‌ها خریداری کنند و تحویل بگیرند. در این روش فروش قرعه‌کشی فقط برای تاریخ تحویل خودرو صورت می‌گرفت و ثبت‌نام‌کنندگان در نهایت صاحب خودرو می‌شدند.

در همین حین واردات خودرو به کشور نیز آزاد شد و مشابه سامانه فروش خودروهای داخلی برای محصولات وارداتی نیز شروع به کار کرد.

لازم به ذکر است که سامانه یکپارچه خودروهای وارداتی هم اکنون نیز در حال فعالیت است؛ اما خودروهای تولید داخل و مونتاژی مدت‌هاست که با روش‌های آزاد و به‌صورت نقدی و اقساطی توسط مردم ثبت‌نام می‌شوند.

بهتر است بدانید که در اوایل این دهه فروش خودرو در بورس کالا نیز انجام می‌شد؛ اما به دلیل تخلفات صورت‌گرفته این روش از دسترس خارج شد.

جدول خلاصه نوع و روش فروش خودرو

فروش خودرو