پس از پایان عمر مفید انواع خودروهای سبک و سنگین و جایگزینی با محصولات جدید، منطقی‌ترین روش، جمع‌آوری و بازیافت این خودروهاست. این کار علاوه بر منافع اقتصادی و صنعتی، به حفظ محیط زیست نیز کمک می‌کند. در ادامه به بررسی این موضوع می پردازیم.
کاهش آلودگی هوا و آب درپی بازیافت خودروهای فرسوده
در آمریکا حدود ۱۴۰هزار نفر در بیش‌از ۹هزار محل بازیافت خودرو فرسوده در حال فعالیت هستند. بازیافت خودرو، شانزدهمین صنعت بزرگ این کشور و سهمش از تولید ناخالص ملی، سالانه ۲۵میلیارد دلار است. همچنین فعالان این صنعت توانسته‌اند تا ۷۵ درصد از وزن خودرو را بازیافت کنند و در تولید قطعات جدید یا صنایع دیگر به‌عنوان مواد خام از آنها بهره ببرند. براساس یک تحقیق علمی، در کارخانه‌های ذوب آهنی که به جای سنگ آهن با سولفور بالا، از آهن قراضه کم‌سولفور استفاده می‌شود، آلودگی هوا تا ۸۶درصد و آلودگی آب تا ۷۶درصد کاهش می‌یابد.
در فرایند بازیافت خودروهای فرسوده چند عملیات با توالی خاصی صورت می‌گیرند که عبارتند از جمع‌آوری و انباشت خودروها در پارکینگ‌های ویژه، اوراق کردن خودروهای فرسوده، برش بدنه (در مراکزی که امکانات پرس ندارند)، پرس آهن قراضه‌های بدنه خودرو، خرد و آسیاب کردن فلزات و تفکیک مواد مصرفی مورد استفاده در بدنه و داخل خودرو.
عملیات بازیافت خودروهای فرسوده طی چند مرحله انجام می‌شود که مرحله خرد کردن و آسیاب کردن قطعات، آغاز فصل اقتصادی آن است. سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) در تحقیقی به این نتیجه رسیده که هزینه خرد کردن و آسیاب خودروهای فرسوده در کشورهای مختلف متفاوت است.
این فرایند بیش از هر چیز به عواملی مانند فعالیت‌های صنعتی و اقتصاد کشورها بستگی دارد. علاوه‌بر هزینه‌های یادشده، سایر مراحل بازیافت نیز هزینه‌بر است که درمجموع، اعداد قابل توجهی به دست می‌آید؛ اما رقم نهایی در مقایسه با منافع این صنعت بسیار باصرفه و اقتصادی به نظر می‌رسد. منطقی است که در کشور ما نیز با سرمایه‌گذاری مناسب، نسبت به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای صنعت بازیافت خودرو اقدام شود.
تا ۷۵درصد از وزن خودرو قابل‌بازیافت است
درحال‌حاضر و با وجود خردکن‌های صنعتی، تا ۷۵ درصد مواد تشکیل دهنده خودرو قابل‌بازگشت به چرخه مصرف هستند.
درواقع تنها ۳۰درصد پلیمرها و ۵ تا ۱۰درصد فلزات از مراکز بازیافت دور ریخته شده و بقیه، همه بازیافت می شوند. در عین حال هنگام اسقاط اصولی خودرو پس از جداسازی باتری، تایرها و کاتالیزور، مایعات خودرو از قبیل روغن‌ها، خنک‌کننده رادیاتور و گاز های سیستم تهویه، همگی تخلیه شده و از بازگشت این مواد به طبیعت جلوگیری می‌شود.
در ضمن برداشتن قطعات با ارزش‌تر همچون استارت، آلترناتور (دینام) و مولتی مدیای خودرو و انتقال به مراکز تخصصی نیز اقدامی است که چرخه بازگشت برخی مواد سازنده به مرحله مصرف را کوتاه‌تر می‌کند. می‌توان پیش‌بینی کرد در کشور به دلیل عدم رعایت برخی استانداردها و حضور خودروهای قدیمی در سیستم حمل‌ونقل، بازگشت برخی از این قطعات به بازار خرید و فروش، امری محتمل است و به همین دلیل، از میزان ماده بازیافت شده کاسته خواهد شد؛ اما به طور کلی می‌توان انتظار داشت که اکثریت حجم فلزات به چرخه بازیافت بازگردند.
براساس آماری که از سوی پارلمان اروپا منتشر شده است، شمار خودروهایی که هر سال به پایان عمر قانونی خود می‌رسند، فقط در کشورهای عضو این اتحادیه به بیش از ۱۳ میلیون دستگاه است. همچنین تنها در ایتالیا سالانه ۵/۱ میلیون خودرو شرایط خروج از نظام حمل و نقل و بازیافت را پیدا می‌کنند.
حال با توجه به این ارقام، تصور مواد قابل بازیافت از این اقیانوس آهن قراضه‌ها راحت‌تر خواهد بود. جالب است که تنها بین ۸ تا ۹میلیون از خودروهای فرسوده اروپا بازیافت و مابقی در گورستان خودروها، بازار اوراقی، قاچاق به سایر کشورها و مواردی از این قبیل نگهداری و مصرف می‌شود.
به‌گفته منابع اقتصادی در اروپا، درآمد ناشی از صادرات خودروهای فرسوده به آفریقا، کشورهای اروپای شرقی و برخی کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق به مراتب بیشتر از درآمد حاصل از فروش قطعات و آهن قراضه این خودروهاست.
درآمد مراکز اسقاط و بازیافت کشور چقدر است؟
مردادماه امسال محمود مشهدی‌شریف، رئیس مراکز اسقاط و بازیافت کشور اعلام کرد درآمد مراکز اسقاط و بازیافت کشور از دو بخش تشکیل می‌شود؛ بخش اول مربوط به گواهی اسقاط است که برای شماره گذاری خودروهای وارداتی یا خودروهای تولید داخل مصرف می‌شود.
قیمت آن (تا روز انتشار این خبر)، حدود ۲۸ تا ۳۰میلیون تومان بوده است. بخش دوم درآمد مربوط به لاشه یا قسمت فیزیکی خودرو است که بنا به دستورالعمل‌های مصوب قسمت سوخت رسان و انتقال نیرو از سود دهی ساقط و سایر قسمت‌ها فروخته می‌شود.
وی افزود که قیمت لاشه در حدود ۱۲ تا ۱۵میلیون تومان است که در مجموع با گواهی اسقاط حدود ۴۵میلیون تومان می‌شود. قیمت خرید خودرو نیز حدود ۳۵ تا ۴۰میلیون تومان بوده و بنابراین سود ناخالص مراکز که شامل سود خالص و هزینه اسقاط می‌شود، حدود ۵ میلیون تومان است.
چند ماه قبل هم شادی مالکی، مدیرعامل ستاد معاینه‌فنی خودروهای تهران، درمورد اینکه از منظر قانون چه خودرویی فرسوده محسوب می‌شود، توضیح داد در مصوبه جدید، خودروها پس از رسیدن به سن مرز فرسودگی مشمول افزایش دفعات سالیانه معاینه فنی شده و در صورت عدم موفقیت در اخذ دو دوره متوالی معاینه فنی، فرسوده محسوب می‌شوند که در این آیین نامه، سن مرز فرسودگی برای خودروهای شخصی ۱۵سال اعلام شده و خودروهای با سن ۱۵ تا ۲۰ سال سالانه دو مرتبه و خودروهای با سن بالای ۲۰ سال، سالانه سه مرتبه باید برای اخذ معاینه فنی اقدام کنند.