بازآرایی قدرت در بازاری کوچکتر
آمار رسمی تولید خودرو در هشتماهه نخست سال ۱۴۰۴، تصویری فراتر از یک رکود ساده را پیش روی صنعت خودروی ایران قرار میدهد. دادههای منتشرشده نشان میدهد که این صنعت در حال تجربه یک جابهجایی جدی در موازنه قدرت است؛ جابهجاییای که در آن یک خودروساز بزرگ، سهم بیشتری از بازاری کوچکتر را به خود اختصاص داده و در مقابل، رقبای دولتی و خصوصی با افتهایی کمسابقه مواجه شدهاند. بررسی این آمار، از تغییرات ساختاری عمیق در بازار خودرو حکایت دارد.
واگرایی بیسابقه ایرانخودرو و سایپا
برخلاف تصور رایج که ایرانخودرو و سایپا را دو بازیگر همسرنوشت میداند، آمار جدید نشان میدهد این دو خودروساز در سال ۱۴۰۴ مسیرهایی کاملاً متفاوت را طی کردهاند. تولید گروه ایرانخودرو در هشتماهه نخست امسال با رشد ۱۵.۷ درصدی همراه بوده، در حالی که گروه سایپا افتی سنگین معادل ۳۲.۳ درصد را تجربه کرده است.
از منظر حجم تولید نیز فاصله میان این دو شرکت به شکل محسوسی افزایش یافته است. ایرانخودرو در این بازه زمانی ۳۶۶ هزار و ۶۵۷ دستگاه خودرو تولید کرده، اما تولید سایپا به ۱۵۱ هزار و ۸۵۷ دستگاه محدود شده است. این اختلاف، از تمرکز فزاینده قدرت تولید در ایرانخودرو خبر میدهد؛ موضوعی که میتواند پیامدهای مهمی برای ساختار رقابت در بازار داشته باشد.
بازاری که کوچک میشود، اما یک بازیگر بزرگتر میشود
آمارها نشان میدهد مجموع تولید خودروهای سواری کشور در هشتماهه نخست سال ۱۴۰۴ با کاهش ۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل، به ۶۴۵ هزار و ۱۶ دستگاه رسیده است. این کاهش بیانگر کوچکتر شدن بازار خودرو در ایران است؛ بازاری که تحت تأثیر عواملی مانند افت قدرت خرید، محدودیتهای تأمین قطعات و چالشهای اقتصادی قرار دارد.
با این حال، رشد تولید ایرانخودرو در چنین شرایطی معنا و اهمیت بیشتری پیدا میکند. محاسبات نشان میدهد سهم ایرانخودرو از کل بازار سواری کشور به حدود ۵۷ درصد رسیده، در حالی که سهم سایپا به حدود ۲۳.۵ درصد سقوط کرده است. به بیان دیگر، ایرانخودرو نهتنها توانسته در برابر رکود مقاومت کند، بلکه بخشی از سهم بازار رقبا را نیز جذب کرده و جایگاه مسلط خود را تقویت کرده است.
بحران در بخش خصوصی؛ افت شدید مدیران خودرو
افت تولید تنها به خودروسازان دولتی محدود نشده و بخش خصوصی نیز با شرایطی دشوار روبهرو است. در این میان، آمار مربوط به شرکت مدیران خودرو بیش از همه جلب توجه میکند. این شرکت که سومین تولیدکننده بزرگ خودرو در کشور به شمار میرود، با افت سنگین ۵۸ درصدی تولید مواجه شده و تنها ۳۹ هزار و ۴۳۵ دستگاه خودرو تولید کرده است.
کرمانموتور، دیگر خودروساز خصوصی بزرگ کشور، نیز کاهش تولید ۹ درصدی را ثبت کرده است. این دادهها نشان میدهد مشکلات صنعت خودرو، ماهیتی فراگیر دارد و به ساختار مالکیت محدود نمیشود. به نظر میرسد چالشهایی مانند ناپایداری زنجیره تأمین، محدودیتهای واردات، سیاستهای قیمتگذاری و کاهش تقاضای مؤثر مصرفکننده، همه بازیگران اصلی بازار را تحت فشار قرار داده است.
سلطه محصولات ایرانخودرو بر فهرست پرفروشها
موفقیت ایرانخودرو تنها در سطح کلان تولید خلاصه نمیشود و در جزئیات سبد محصولات نیز قابل مشاهده است. بر اساس آمار، پنج مدل از هفت خودروی پرتیراژ کشور به گروه ایرانخودرو تعلق دارد. گروه پژو ۲۰۷ و ۲۰۶ با رشد ۲۳ درصدی در رتبه نخست تولید قرار گرفته و گروه سمند و سورن نیز با رشد ۲۷ درصدی رتبه دوم را به خود اختصاص دادهاند.
در کنار این محصولات قدیمیتر، خودروهای جدیدتر ایرانخودرو نیز نقش مهمی در رشد تولید این شرکت ایفا کردهاند. تارا با رشد ۳۴ درصدی و تولید ۵۸ هزار و ۷۷۴ دستگاه در رتبه پنجم قرار دارد و خانواده هایما نیز با رشد قابل توجه ۵۴ درصدی و تولید بیش از ۱۵ هزار دستگاه، به یکی از موتورهای جدید رشد ایرانخودرو تبدیل شده است. این روند نشاندهنده تمرکز این خودروساز بر توسعه و تقویت محصولات با ارزش افزوده بالاتر است.
سراشیبی همگانی در سبد محصولات سایپا
در مقابل، وضعیت سایپا از یک بحران گسترده در تمام سبد محصولات سواری این شرکت حکایت دارد. آمارها نشان میدهد هر سه گروه اصلی محصولات سایپا که در میان ده خودروی پرتیراژ کشور قرار دارند، با افت تولید مواجه شدهاند. گروه کوئیک و اطلس با کاهش ۲۹ درصدی، گروه ساینا و سهند با افت ۳۶ درصدی و خودروی شاهین نیز با کاهش ۳۶ درصدی تولید روبهرو شدهاند.
این افت همزمان در تمامی محصولات اصلی سایپا، نشان میدهد مشکل این شرکت به یک مدل خاص یا یک مقطع زمانی محدود نیست، بلکه با چالشی عمیقتر و ساختاری مواجه است؛ چالشی که میتواند آینده این خودروساز را تحت تأثیر جدی قرار دهد.
بازاری در حال بازچینی
مجموع این دادهها نشان میدهد صنعت خودروی ایران در سال ۱۴۰۴ در حال عبور از یک دوره گذار است. بازاری که کوچکتر شده، اما تمرکز تولید و سهم بازار در آن افزایش یافته و رقابت به شکلی نامتوازن در حال بازتعریف است. تثبیت موقعیت ایرانخودرو، تضعیف سایپا و فشار بر خودروسازان خصوصی، پرسشهای مهمی را درباره آینده رقابت، قیمتگذاری و حق انتخاب مصرفکننده ایرانی مطرح میکند؛ پرسشهایی که پاسخ آنها میتواند مسیر صنعت خودرو در سالهای آینده را مشخص کند.