متهم آلودگی هوا خودرو نیست؛ مازوت‌سوزی نیروگاه‌هاست

حسین مقیسه

این نوشتار تلاشی است برای ارائه یک تصویر عددی روشن از اختلاف مقیاس در تولید اکسیدهای گوگرد در دو منبع آلاینده: مازوت نیروگاهی و بنزین خودروها. هدف، مقایسه مستقیم شدت تولید SO₂ است، نه این‌که ادعا شود خودرو یا نیروگاه مستقیماً SO₂ خام وارد جو می‌کنند. اکسیدهای گوگرد همیشه محصول جانبی احتراق سوخت‌های حاوی گوگرد هستند و مقدار آن تقریباً فقط به درصد گوگرد موجود در سوخت وابسته است. در این تحلیل، با ساده‌سازی محاسبات، بزرگی اختلاف را نشان می‌دهیم.

۱. درصد واقعی گوگرد در مازوت نیروگاه شهید رجایی

طبق داده‌های منتشرشده، میزان گوگرد مازوت مصرفی نیروگاه شهید رجایی حدود ۳ درصد وزنی است.
به بیان ساده، در هر ۱۰۰۰ کیلوگرم مازوت، حدود ۳۰ کیلوگرم گوگرد وجود دارد.

۲. میزان مصرف روزانه سوخت

نیروگاه ۲۰۰۰ مگاواتی رجایی در وضعیت مازوت‌سوزی مداوم، روزانه حدود ۱۳ میلیون لیتر مازوت مصرف می‌کند که معادل تقریبی ۱۲ هزار ۸۰۰ تن است.

۳. محاسبه مقدار انتشار SO₂

تقریباً تمام گوگرد موجود در فرآیند احتراق به SO₂ تبدیل می‌شود. رابطه استوکیومتری ساده:
۱ کیلوگرم گوگرد واکنش آن با اکسیژن حدود ۲ کیلوگرم SO₂
پس:
۳ درصد گوگرد × ۱۲٬۸۰۰ تن سوخت = ۳۸۵ تن گوگرد
۳۸۵ × ۲ = ۷۷۰ تن SO₂ در شبانه‌روز
اگر فرض کنیم فقط یک‌سوم و شب‌ها مازوت‌سوزی انجام شود:
۷۷۰ ÷ ۳ = ۲۵۷ تن SO₂ در شبانه‌روز

۴. وضعیت سوخت بنزین در خودروها

بنزین یورو۴ دارای حدود ۵۰ ppm گوگرد است، یعنی ۰.۰۰۵ درصد وزنی.
برای مقایسه خنثی، اثر کاتالیست‌ها که حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد SO₂ را جذب می کند را نادیده می‌گیریم.
مصرف روزانه سه استان (تهران، البرز و قزوین):
تهران: حدود ۲۰ میلیون لیتر
البرز و قزوین: حدود ۱۰ میلیون لیتر
جمع: ۳۰ میلیون لیتر در روز
مقدار SO₂ حاصل از احتراق این حجم بنزین: حدود ۲ تا ۳ تن در روز
برای دقت بیشتر:
در تهران در تابستان ۱۴۰۴، با تردد ۴.۲ میلیون خودرو و ۴.۷ میلیون موتورسیکلت روزانه حدود ۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف کرده‌اند. این عدد نیز مقیاس مصرف واقعی را تأیید می‌کند.

۵. مقایسه مقیاس انتشار

اگر SO₂ ناشی از مازوت‌سوزی شبانه را ۲۵۷ تن در نظر بگیریم:
برای تولید چنین مقداری با بنزین باید حدود:
۱ میلیارد خودرو
هرکدام با مصرف روزانه ۴ لیتر
به طور همزمان در سه استان تردد کنند.
این مقایسه فقط برای تصویرسازی است، ولی به‌خوبی نشان می‌دهد شدت آلایندگی گوگردی مازوت صدها برابر خودروها است. تخمین منطقی اختلاف، بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ برابر است.

۶. تأثیرات دی‌اکسید گوگرد بر سلامت انسان

SO₂ یکی از خطرناک‌ترین آلاینده‌ها برای سیستم تنفسی محسوب می‌شود و اثرات آن کاملاً مستند است:

۱. تحریک سریع مجاری تنفسی
باعث سوزش گلو، سرفه، خس‌خس، تنگی نفس و کاهش ظرفیت تنفسی می‌شود. حساسیت آن حتی در غلظت‌های پایین قابل احساس است.
۲. تشدید بیماری‌های ریوی
بیماران مبتلا به آسم و COPD در مواجهه با SO₂ دچار حملات شدیدتر و علائم تنفسی حادتر می‌شوند.
۳. تشکیل ذرات ثانویه (سولفات‌ها)
SO₂ در جو به سولفات تبدیل می‌شود که بخشی از ذرات PM2.5 هستند. این ذرات تا عمق ریه نفوذ کرده و حتی وارد جریان خون می‌شوند. اثراتشان منطقه‌ای و گسترده است، نه محلی.
۴. اثرات بلندمدت
قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض SO₂ و سولفات‌ها با افزایش خطر:
بیماری‌های قلبی
کاهش عملکرد ریه
نارسایی تنفسی
سرطان ریه
و در کودکان، رشد طبیعی ریه را مختل می‌کند.
۵. باران اسیدی
SO₂ با بخار آب ترکیب و اسید سولفوریک تشکیل می‌دهد. نتیجه آن تخریب جنگل‌ها، خاک، منابع آب، و فرسایش شدید ساختمان‌هاست.

۷. جمع‌بندی

محاسبات ساده اما شفاف نشان می‌دهد:
مازوت با گوگرد ۳ درصد، حتی با مصرف محدود شبانه، منبعی فوق‌سنگین برای انتشار دی‌اکسید گوگرد است.
انتشار SO₂ ناشی از مازوت‌سوزی حتی در یک نیروگاه، معادل صدها میلیون تا یک میلیارد خودرو است.
بنابراین در زمستان، وقتی کیفیت هوا بهبود پیدا نمی‌کند، علت اصلی نه تعداد خودروهاست و نه الگوی تردد؛ بلکه ورود یک منبع بسیار بزرگ و غیراستاندارد آلایندگی مانند مازوت است.
درک این اختلاف مقیاس، شرط لازم برای سیاست‌گذاری مؤثر در مدیریت آلودگی هواست.

آلودگی هوا مازوت