صنعت خودروی ایران؛ از شعار خودکفایی تا وابستگی به چینی‌ها

صنعت خودروسازی ایران که سال‌ها با شعار «خودکفایی» پیش رفت، امروز بخش عمده‌ای از قطعات و طراحی خود را به چین وابسته کرده است. همکاری با صنعت خودروسازی چین، که قرار بود فناوری و توسعه بیاورد، در عمل تنها به خطوط مونتاژ محصولات چینی در ایران تبدیل شده و هیچ پیشرفت قابل توجهی در دانش فنی، طراحی مستقل یا صادرات ایجاد نکرده است.

به گزارش پایگاه خبری اسب بخار، در دهه ۱۳۸۰ صنعت خودروسازی ایران با شعار «خودکفایی ملی» و تولید خودروهای داخلی، به نماد استقلال صنعتی تبدیل شد، اما در سال ۲۰۲۵ این صنعت به‌شدت به چین وابسته است. برخی بر این باورند که بیش از ۷۰ درصد قطعات خودروهای تولید داخل از چین وارد می‌شود و بیش از ۶۰ درصد مدل‌های جدید، نسخه‌های مونتاژی خودروهای چینی هستند. شرکت‌های چینی، که سال‌هاست وارد بازار ایران شده‌اند، اکنون بیش از بخش قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند، اما این حضور، نه با انتقال فناوری، بلکه با مونتاژ ساده همراه بوده است.

همکاری ایران و چین در حوزه خودرو، از نظر تئوری، پتانسیل بالایی داشت. چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده خودرو جهان با بیش از ۳۰ میلیون دستگاه در سال، دارای زنجیره تأمین کامل، فناوری‌های پیشرفته و هزینه تولید پایین است. ایران نیز بازاری بزرگ، دسترسی به انرژی ارزان و نیروی کار ماهر دارد. اما در عمل، این همکاری به یک رابطه یک‌طرفه تبدیل شده است: چین قطعات، طراحی و حتا نام تجاری را تأمین می‌کند و ایران تنها خط مونتاژ را فراهم می‌آورد.

خودروهای مونتاژی در ایران، دقیقاً همان نسخه‌های چینی هستند، بدون هیچ تغییر در طراحی، موتور یا سیستم الکترونیکی. قطعات اصلی که به دانش فنی نیاز دارد به صورت مستقیم از چین وارد می‌شود و تنها بخش ایرانی، بدنه و رنگ‌آمیزی است. این در حالی است که در چین، مدل‌های الکتریکی و هیبریدی پیشرفته تولید می‌شود، اما هیچ‌کدام از این فناوری‌ها به ایران منتقل نشده است.

نرخ بومی‌سازی در خودروهای چینی مونتاژی بسیار کم شده است، در حالی که در خودروهای قدیمی داخلی، این نرخ بیش از ۶۰ درصد بود. این وابستگی پیامدهای جدی دارد؛ اول، هیچ انتقال فناوری واقعی رخ نداده است، مهندسان ایرانی در خطوط مونتاژ، تنها پیچ و مهره می‌بندند و هیچ دسترسی به نرم‌افزار طراحی، تست ایمنی یا مدیریت زنجیره تأمین ندارند؛ دوم، صنعت خودرو ایران هیچ صادراتی ندارد، در حالی که کشورهای منطقه با مونتاژ خودروهای خارجی، سالانه بیش از یک میلیون دستگاه صادر می‌کنند، ایران حتا یک دستگاه خودروی مونتاژی به خارج صادر نمی‌کند؛ سوم، کیفیت خودروهای مونتاژی پایین است. تست‌های مستقل نشان می‌دهد که برخی از این خودروها در تصادفات عملکرد ضعیفی دارند و اغلب زیر ۲ ستاره در استانداردهای جهانی ایمنی می‌گیرند.

در این میان چین نیز به راحتی از این رابطه سود می‌برد. با تحریم‌های بین‌المللی، ایران بازار امن و بزرگی برای خودروهای چینی است که در بازارهای جهانی با تعرفه‌های سنگین مواجه هستند. چین قطعات را با قیمت بالا می‌فروشد و خودروهای مونتاژی را با برند خود در ایران عرضه می‌کند. این در حالی است که در کشورهای دیگر منطقه، شرکت‌های چینی کارخانه‌های پیشرفته با انتقال فناوری می‌سازند.

دولت ایران نیز در این چرخه مقصر است و به‌جای الزام به انتقال فناوری، بومی‌سازی حداقل ۴۰ درصد و ایجاد مرکز تحقیق و توسعه، تنها به دنبال افزایش تولید است. سیاست «تولید ۳ میلیون دستگاه تا ۱۴۰۴» بدون توجه به کیفیت و فناوری، این وابستگی را تشدید کرده است.

کارشناسان معتقدند همکاری با چین می‌توانست مانند همکاری کشورهای همسایه با برندهای جهانی باشد، جایی که فناوری منتقل می‌شود، برند ملی ایجاد می‌گردد و صادرات آغاز می‌شود، اما در ایران، این همکاری تنها به مونتاژکاری منجر شده است و تا زمانی که سیاست‌ها تغییر نکنند و بومی‌سازی واقعی، انتقال فناوری و برندسازی ملی در اولویت قرار نگیرد، صنعت خودرو ایران همچنان در سایه چین باقی خواهد ماند.

خودروسازان خودروهای چینی خودروهای مونتاژی صنعت خودرو