شرکت ایرانی تولید اتومبیل سایپا (خساپا)، در تازه‌ترین گزارش فعالیت ماهانه خود منتهی به ۳۰ مهر ۱۴۰۴ ، آماری را بر روی سامانه کدال سازمان بورس منتشر کرد که زنگ خطری جدی را برای این غول خودروسازی کشور به صدا درآورده است. بررسی آماری و تحلیل داده‌های منتشر شده ، تصویری نگران‌کننده از وضعیت تولید و فروش دومین خودروساز بزرگ ایران را ترسیم می‌کند.

بر اساس این گزارش، مجموع تولید داخلی محصولات سایپا در هفت ماهه ابتدایی سال مالی ۱۴۰۴ با افتی سنگین، ۳۶.۲۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است. این شرکت که در ۷ ماهه سال ۱۴۰3 موفق به تولید ۲۰۲,۵۳۵ دستگاه خودرو شده بود، در ۷ ماهه سال جاری تنها ۱۲۹,۱۰۴ دستگاه تولید کرده است؛ به عبارتی، ۷۳,۴۳۱ دستگاه خودرو کمتر از خطوط تولید این شرکت خارج شده است.

این کاهش در تیراژ تولید، تقریباً به تمام بخش‌های سبد محصولات این شرکت، از خودروهای اقتصادی و پرتیراژ گرفته تا سدان پرچمدار و وانت‌های تجاری، سرایت کرده است. اما این تمام ماجرا نیست. در سوی دیگر این گزارش، با وجود کاهش شدید حجم فروش، درآمد ریالی شرکت با این سرعت کاهش پیدا نکرده است. این پارادوکس، نشان‌دهنده استراتژی افزایش شدید قیمت محصولات در سال جاری است؛ سیاستی که به نظر می‌رسد اکنون به سقف توان خرید مصرف‌کننده برخورد کرده و به عاملی برای تشدید رکود در فروش تبدیل شده است.

در این تحلیل، به کالبدشکافی دقیق گزارش عملکرد ۷ ماهه سایپا، بررسی دلایل کاهش تیراژ در هر محصول و تحلیل وضعیت مالی شرکت در مواجهه با تورم و کاهش تقاضا می‌پردازیم.

کالبدشکافی سبد محصولات؛ از ستون فقرات تا پرچمدار

بررسی دقیق‌تر داده‌های تولید و فروش هر محصول، نشان می‌دهد که بحران در سایپا فراگیر بوده و تقریباً هیچ محصولی از این روند نزولی در امان نمانده است.

خانواده X200 (تیبا، کوئیک، ساینا)؛ کاهش ۳۳ درصدی تولید ستون فقرات

ستون فقرات تولید و فروش سایپا، یعنی خانواده محصولات X200، همواره به عنوان خودروهای اقتصادی و پرتیراژ، نبض بازار این شرکت را در دست داشته‌اند. با این حال، آمار ۷ ماهه ۱۴۰۴ نشان‌دهنده افتی شدید در این بخش است. تولید این خانواده از ۱۲۰,۰۰۷ دستگاه در ۷ ماهه سال گذشته، با کاهشی ۳۳.۴ درصدی به ۷۹,۹۱۴ دستگاه در سال جاری رسیده است.

تعداد فروش خانواده X200 با کاهش ۴۰.۴ درصدی، از ۱۱۶,۵۱۳ دستگاه به ۶۹,۴۷۰ دستگاه کاهش یافته است. این اختلاف معنادار بین کاهش تولید (۳۳.۴٪) و کاهش فروش (۴۰.۴٪) نشان می‌دهد که تقاضا برای این محصولات حتی بیش از توان تولید کاهش یافته و احتمالاً بخشی از تولیدات نیز در انبارها باقی مانده است.

در همین حال، سایپا برای جبران هزینه‌ها، نرخ فروش (قیمت) این محصولات را به شدت افزایش داده است. میانگین نرخ فروش محصولات X200 از ۲.۷۶ میلیارد ریال در سال گذشته به ۳.۳۷ میلیارد ریال در سال جاری افزایش یافته، که نشان‌دهنده رشد ۲۱.۸ درصدی قیمت است. به نظر می‌رسد همین افزایش قیمت، توان خرید متقاضیان سنتی این خودروها را از بین برده است.

شاهین؛ سدانی که پرچمدار نشد

«شاهین»، که به عنوان سدان پرچمدار و مدرن سایپا برای رقابت در بازار خودروهای رده بالاتر معرفی شد، در سال ۱۴۰۴ عملکردی ناامیدکننده داشته است. تولید این خودرو با کاهش ۳۷.۲ درصدی، از ۳۰,۶۹۹ دستگاه در ۷ ماهه ۱۴۰۳ به ۱۹,۲۶۸ دستگاه در مدت مشابه سال جاری رسیده است.

برای محصولی که قرار بود جایگاه سایپا را در بازار ارتقا دهد، این آمار نشان‌دهنده عدم موفقیت در جلب نظر بازار هدف است. سایپا نرخ فروش شاهین را نیز ۲۷.۵ درصد افزایش داده و میانگین قیمت آن را از ۴.۲۹ میلیارد ریال به ۵.۴۷ میلیارد ریال رسانده است. این افزایش قیمت، شاهین را در رقابتی سخت‌تر با سایر گزینه‌های بازار قرار داده و نتوانسته به اهداف فروش خود دست یابد.

وانت ۱۵۱؛ سنگین‌ترین شکست در خط تولید با کاهش ۵۱ درصدی

شاید تکان‌دهنده‌ترین بخش این گزارش، وضعیت «وانت ۱۵۱» باشد. این خودروی کار و تجاری سبک، که معمولاً تقاضای ثابتی در بازار دارد، با کاهشی ۵۱.۳ درصدی در تولید مواجه شده است. تولید این وانت از ۴۱,۳۴۲ دستگاه در سال گذشته به ۲۰,۱۱۹ دستگاه در سال جاری کاهش یافته است.

اما مشکل اصلی در بخش فروش این محصول رخ داده است. فروش وانت ۱۵۱ با افتی ۶۵.۲ درصدی، از ۳۷,۵۴۰ دستگاه به تنها ۱۳,۰۳۴ دستگاه رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که سایپا در ۷ ماه، بیش از ۲۰ هزار دستگاه وانت تولید کرده اما فقط ۱۳ هزار دستگاه فروخته است. این شکاف عمیق میان تولید و فروش، از انباشت سنگین این محصول در انبارها و رکود عمیق در بازار خودروهای کار و تجاری سبک حکایت دارد. این امر می‌تواند ناشی از رکود در کسب‌وکارهای کوچک و همچنین افزایش ۲۵.۷ درصدی قیمت این خودرو باشد.

تحلیل مالی؛ گرانی خودرو، تنها مُسکن سایپا در نبرد با تورم

در حالی که آمار تولید و تعداد فروش، تصویری از رکود و بحران تقاضا را نشان می‌دهد، بررسی بخش مالی گزارش، استراتژی سایپا برای بقا در این شرایط را آشکار می‌سازد: جبران کاهش تعداد فروش، از طریق افزایش شدید قیمت هر واحد محصول.

کاهش درآمد فروش داخلی

مجموع درآمد فروش داخلی سایپا در ۷ ماهه ۱۴۰۴ به ۵۴۴,۳۹۶,۶۶۸ میلیون ریال (حدود ۵۴۴ هزار میلیارد تومان) رسیده است. این رقم در مقایسه با درآمد ۶۱۳,۰۲۶,۳۲۳ میلیون ریالی (حدود ۶۱۳ هزار میلیارد تومان) مدت مشابه سال قبل، کاهشی ۱۱.۲ درصدی را نشان می‌دهد.

باید توجه داشت که این کاهش ۱۱.۲ درصدی، یک کاهش «اسمی» (Nominal) است. در شرایطی که اقتصاد کشور تورم سالانه چند ده درصدی را تجربه می‌کند، کاهش ۱۱ درصدی درآمد اسمی، به معنای کاهش به مراتب سنگین‌تر در ارزش «واقعی» (Real) درآمدهای شرکت است. به عبارت دیگر، سایپا نه تنها ریال کمتری به دست آورده، بلکه ارزش هر ریال درآمدی آن نیز به شدت کاهش یافته است.

این در حالی است که فروش تعدادی خودروها ۴۰.۷ درصد (از ۱۸۹,۴۸۱ به ۱۱۲,۳۳۳ دستگاه) کاهش پیدا کرده بود. این واقعیت که فروش ۴۰.۷ درصدی فقط به کاهش درآمد ۱۱.۲ درصدی منجر شده، قدرت اهرم افزایش قیمت را نشان می‌دهد.

استراتژی افزایش نرخ

همانطور که اشاره شد، سایپا قیمت تمام محصولات خود را به طور قابل توجهی افزایش داده است:

خانواده X200: رشد ۲۱.۸ درصدی قیمت

شاهین: رشد ۲۷.۵ درصدی قیمت

وانت ۱۵۱: رشد ۲۵.۷ درصدی قیمت

محصولات چانگان: رشد ۳۵.۹ درصدی قیمت

این استراتژی تهاجمی قیمت‌گذاری، اگرچه توانسته تا حدی جلوی کاهش آزاد درآمد ریالی شرکت را بگیرد، اما به وضوح عامل اصلی قفل شدن بازار و کاهش شدید تقاضا بوده است. سایپا اکنون در یک تله استراتژیک گرفتار شده است: اگر قیمت‌ها را برای همگامی با تورم و هزینه‌های تولید افزایش دهد، تقاضا از بین می‌رود (همانطور که رخ داده)؛ و اگر قیمت‌ها را ثابت نگه دارد یا کاهش دهد، با توجه به ساختار مالی و زیان انباشته (که در این گزارش نیامده اما بخشی از واقعیت شرکت است)، حاشیه زیان هر خودرو عمیق‌تر می‌شود.

نقاط روشن و تاریک؛ از سبد مونتاژی تا افق ناچیز صادرات

در کنار محصولات داخلی، بخش مونتاژ و صادرات نیز روندهای متفاوتی را نشان می‌دهند.

سبد مونتاژی؛ چانگان و تویوتا

تولید «محصولات خانواده چانگان» نیز از ۱۰,۴۸۷ دستگاه در سال گذشته به ۷,۷۴۵ دستگاه کاهش یافته که نشان‌دهنده افت ۲۶.۱ درصدی است. این افت، اگرچه قابل توجه است، اما کمتر از کاهش محصولات داخلی (مانند شاهین و وانت ۱۵۱) است. این شاید نشان دهد که بازار خودروهای مونتاژی رده‌بالا، مقاومت بیشتری در برابر افزایش قیمت‌ها (که در مورد چانگان ۳۵.۹ درصد بوده) نشان داده است.

نکته جدید در گزارش امسال، اضافه شدن «محصولات خانواده تویوتا» به سبد تولیدی سایپا است. در ۷ ماهه ۱۴۰۴، تعداد ۲,۰۵۸ دستگاه از این محصولات تولید و ۱,۷۷۳ دستگاه فروخته شده است. هرچند ورود یک برند معتبر جهانی می‌تواند در بلندمدت مثبت باشد، اما تولید ۲۰۰۰ دستگاهی در ۷ ماه، در مقابل کاهش تولید ۷۳,۰۰۰ دستگاهی سایر محصولات، عددی نمادین است و هیچ تأثیر معناداری بر جبران بحران تیراژ شرکت نداشته است. درآمد حاصل از فروش تویوتاها (حدود ۳۱ هزار میلیارد تومان) تنها ۵.۷ درصد از کل درآمد فروش داخلی شرکت را تشکیل می‌دهد.

صادرات؛ رشدی بر پایه‌های بسیار کوچک

تنها نقطه آماری که در آن «رشد» ثبت شده، بخش صادرات است. مجموع صادرات (SKD و CBU) از ۴۸۰ دستگاه در ۷ ماهه ۱۴۰۳ به ۶۳۶ دستگاه در سال جاری افزایش یافته است. درآمد حاصل از این صادرات نیز از ۹۳۱ میلیارد ریال به ۲,۰۵۸ میلیارد ریال رسیده است.

با این حال، این رشد در مقیاس کلی فعالیت‌های سایپا تقریباً بی‌معناست. کل درآمد صادراتی ۲ هزار میلیارد ریالی، کمتر از ۰.۴ درصد (چهار دهم درصد) از درآمد فروش داخلی ۵۴۴ هزار میلیارد ریالی شرکت است. این آمار به وضوح نشان می‌دهد که سایپا همچنان یک شرکت صددرصد وابسته به بازار داخلی باقی مانده و تلاش‌هایش برای صادرات، حتی در سطح منطقه‌ای، بسیار ناچیز و نمادین است.

در پایان، گزارش ۷ ماهه سایپا، تصویری از یک شرکت بزرگ درگیر با بحران‌های چندلایه را نشان می‌دهد: کاهش تقاضا به دلیل افزایش شدید قیمت‌ها، ناتوانی در حفظ تیراژ تولید محصولات استراتژیک، و انباشت موجودی در انبارهایی که مشتری خود را از دست داده‌اند. ماه‌های باقی‌مانده از سال ۱۴۰۴، برای مدیریتی که باید بین تورم هزینه‌ها و رکود تقاضا تعادل برقرار کند، بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود.