با فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، صنعت خودروی ایران دوباره در شرایطی حساس قرار گرفته است. بسیاری از تحلیلگران هشدار می‌دهند این بار هم فشار تحریم‌ها می‌تواند بر تولید، سرمایه‌گذاری و قیمت خودرو اثر مستقیم بگذارد و بار سنگین‌تری را بر دوش مصرف‌کننده بگذارد.

سه دوره مهم صنعت خودرو

برای درک وضعیت امروز، نگاه به گذشته ضروری است. صنعت خودروی ایران در یک دهه اخیر سه دوره متفاوت را پشت سر گذاشته است:

• دور قبلی تحریم‌ها (۱۳۹۱ تا ۱۳۹۳): با اعمال تحریم‌های شدید، تولید خودرو در سال ۱۳۹۱ به حدود ۷۷۰ هزار دستگاه سقوط کرد و سال بعد به ۶۹۸ هزار دستگاه رسید. این دوره یکی از سخت‌ترین دوران‌های تولید بود.

• دوران پسابرجام (۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶): با امضای توافق هسته‌ای، خودروسازی جانی دوباره گرفت و تولید تا سال ۱۳۹۶ به رکورد ۱.۶ میلیون دستگاه رسید که نزدیک به سطح سال ۱۳۹۰ بود.

• دور جدید تحریم‌ها (از ۱۳۹۷ تاکنون): خروج آمریکا از برجام دوباره صنعت خودرو را به رکود کشاند. تولید در سال ۱۳۹۷ به حدود ۹۰۰ هزار دستگاه کاهش یافت و طی سال‌های بعد نیز از یک میلیون دستگاه فراتر نرفت. حمایت‌های دولتی مثل داخلی‌سازی قطعات هم نتوانست این صنعت را به دوران اوج بازگرداند.

سه سناریو برای آینده صنعت خودرو

گزارش یکی از خودروسازان بزرگ سه مسیر پیش رو را ترسیم کرده است:
۱. بهبود شرایط با رشد اقتصادی و کنترل تورم؛ تولید به بیش از ۱.۲۵ میلیون دستگاه می‌رسد.
۲. تداوم وضع موجود با کاهش تدریجی تولید تا حدود ۸۵۰ هزار دستگاه تا سال ۱۴۰۸.
۳. بدتر شدن شرایط با تورم شدید و کاهش قدرت خرید؛ تولید ممکن است تا مرز ۶۰۰ هزار دستگاه سقوط کند.

آمار پنج‌ماهه امسال نشان می‌دهد روند نزولی تولید آغاز شده و تحقق سناریوی سوم محتمل‌تر است. فعالان بازار نگران‌اند که خروج احتمالی شرکای خارجی، گرانی واردات قطعات و افزایش قیمت تمام‌شده خودرو، شرایط را سخت‌تر کند و خودرو را برای بسیاری از مردم به کالایی لوکس تبدیل نماید.

کارشناسان تاکید می‌کنند اصلاح سیاست‌های داخلی، بازنگری در قیمت‌گذاری دستوری و تقویت روابط خارجی می‌تواند از تعمیق بحران جلوگیری کند؛ در غیر این صورت باید انتظار کاهش بیشتر تولید و تشدید زیان‌دهی خودروسازان را داشت.