طی روزهای اخیر، دوباره بحث قدیمی عرضه خودرو در بورس کالا به یکی از موضوعات داغ خودرویی کشور تبدیل شده. ماجرا از آن‌جایی شروع شد که سازمان بورس طی نامه‌ای به شرکت ایران‌خودرو اعلام کرد که عرضه خودرو در بورس کالا هیچ منع قانونی ندارد. این در حالی است که شورای رقابت بلافاصله واکنش نشان داد و اعلام کرد این نامه “فاقد وجاهت قانونی” است و تنها مرجع قانونی تصمیم‌گیری درباره انحصار و نحوه عرضه خودرو، شورای رقابت است.

برای اینکه این موضوع برای مخاطبان زدفورکار قابل فهم‌تر باشد، بیایید گام‌به‌گام موضوع را بررسی کنیم.

۱. اصل ماجرا چه بود؟

سازمان بورس چه گفت؟

در نامه‌ای رسمی که از سوی حمید یاری (معاون نظارت بر بورس‌های سازمان بورس) به مدیرعامل ایران‌خودرو ارسال شد، آمده بود:

«عرضه خودرو در بورس کالا هیچ‌گونه منع قانونی ندارد. خودروسازان می‌توانند با ارائه برنامه تولید و عرضه، مراحل پذیرش در بورس را طی کرده و محصولات خود را به فروش برسانند.»

به بیان ساده، سازمان بورس معتقد است که خودرو هم مثل سایر کالاهای صنعتی (مثل فولاد یا سیمان) می‌تواند در بورس کالا عرضه شود تا قیمت‌گذاری آن شفاف و رقابتی باشد.

شورای رقابت چه پاسخی داد؟

اما شورای رقابت خیلی زود به این موضوع واکنش نشان داد. سخنگوی شورا، آقای توکلی، اعلام کرد:

«این نامه فاقد وجاهت قانونی است، چون تشخیص انحصار و تصمیم‌گیری درباره نحوه عرضه کالاهای انحصاری فقط بر عهده شورای رقابت است، نه سازمان بورس.»

او تأکید کرد که:

• عرضه خودرو باید طبق دستورالعمل شماره ۵۴۳ شورای رقابت انجام شود.
• حتی اگر تنظیم‌گر فنی ایراد داشته باشد، این دلیل نمی‌شود که قانون دور زده شود.
• ورود خودرو به بورس بدون طی مراحل قانونی، غیرمجاز است.

۲. اصل اختلاف چیست؟

در واقع ماجرا به دو دیدگاه متفاوت درباره بازار خودرو برمی‌گردد:

۳. دستورالعمل ۵۴۳ شورای رقابت چیست؟

شاید برای شما هم سؤال شده باشد که دستورالعمل ۵۴۳ چیست که شورای رقابت تا این حد روی آن پافشاری دارد.

 این دستورالعمل، مجموعه قوانینی است که برای کنترل بازار خودروهای سواری مشمول انحصار تدوین شده. در این دستورالعمل موارد زیر مشخص شده:

• خودروهایی که مشمول انحصار هستند
• نحوه قیمت‌گذاری و نظارت بر عرضه
• الزامات خودروسازان برای شفاف‌سازی تولید و فروش

شورای رقابت می‌گوید تا زمانی که این دستورالعمل به قوت خود باقی است، خودروسازها نمی‌توانند بدون هماهنگی با شورا، خودرو را وارد بورس کالا کنند.

۴. چرا این اختلاف مهم است؟

این اختلاف فقط یک بحث اداری نیست، بلکه روی زندگی و جیب خریداران خودرو هم تأثیر می‌گذارد.

اگر خودرو در بورس عرضه شود:

• ممکن است قیمت‌ها با سازوکار رقابتی تعیین شود (که می‌تواند بالاتر یا پایین‌تر از قیمت کارخانه باشد)
• واسطه‌گری و رانت کاهش یابد
• اما ممکن است اقشار کم‌درآمد از خرید خودرو باز بمانند

در مقابل، اگر عرضه تحت نظر شورای رقابت باقی بماند:

• ممکن است قیمت کنترل‌شده باقی بماند
• اما شفافیت عرضه کاهش یابد و همچنان قرعه‌کشی و اختلاف قیمت بازار و کارخانه ادامه پیدا کند

جمع‌بندی

در حال حاضر، کشمکش بر سر مرجع تصمیم‌گیری در بازار خودرو همچنان ادامه دارد. از یک سو، سازمان بورس بر آزادسازی بازار تأکید دارد و از سوی دیگر، شورای رقابت بر کنترل بازار انحصاری پافشاری می‌کند.

 اگر شما مصرف‌کننده نهایی هستید، بهتر است در ماه‌های آینده پیگیر باشید، چون تغییرات احتمالی می‌تواند روی نحوه فروش، قیمت و دسترسی به خودرو تأثیر مستقیم بگذارد.