پیست آزادی و استانداردهای ایمنی فراموش شده

پیست اتومبیل‌رانی آزادی تهران، که به‌عنوان بهترین پیست ایران شناخته می‌شود، در مقایسه با پیست‌های استاندارد جهانی چه جایگاهی دارد؟ در حالی که این پیست با زیرساخت‌های قدیمی و ایمنی ضعیف، فاصله زیادی با استانداردهای بین‌المللی دارد، فقدان نظارت مؤثر بر اماکن ورزشی ایران و تداوم استفاده از خودروهای از رده خارج، پرسش‌هایی جدی درباره تأثیر تحریم‌ها، انحصار و ناکارآمدی مدیریتی بر این وضعیت مطرح کرده است.

به گزارش پایگاه خبری اسب بخار، پیست اتومبیل‌رانی آزادی، واقع در مجموعه ورزشی آزادی تهران، از زمان تأسیس در دهه ۱۳۷۰ به‌عنوان مهم‌ترین مرکز برگزاری مسابقات اتومبیلرانی و موتورسواری ایران شناخته شده است. این پیست با طول ۲.۴ کیلومتر و امکان میزبانی مسابقات سرعت، درگ و رالی، به دلیل نبود رقیب جدی در کشور، عنوان «بهترین پیست ایران» را یدک می‌کشد. اما این برتری بیش‌تر به دلیل فقدان زیرساخت‌های مشابه در دیگر نقاط ایران است تا کیفیت واقعی آن.

چند روز پیش حادثه‌ای دل‌خراش در این پیست رخ داد که بار دیگر ضعف‌های ساختاری آن را آشکار کرد. یک خودروی مسابقه‌ای از مسیر خارج شد و با برخورد به جایگاه رسانه‌ها، حمیدرضا درجاتی، عکاس ورزشی باسابقه، را به کام مرگ کشاند و فیلم‌بردار همراه او را به شدت مصدوم کرد. این فاجعه، که مسابقه را متوقف و فضای پیست را در شوک فرو برد، توجه‌ها را به ایمنی ناکافی این پیست جلب کرد. مسئول کمیته سرعت فدراسیون اتومبیلرانی در گفت‌وگو با روزنامه شرق اذعان داشت که پیست آزادی «فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد» و به‌جای نیوجرسی‌های بتنی استاندارد، از گاردریل‌های فلزی غیرایمن در آن استفاده می‌شود.

استانداردهای ایمنی در پیست‌های جهانی

پیست‌های معتبر دنیا، مانند مونزا (ایتالیا)، سیلورستون (بریتانیا) یا بحرین، تحت نظارت دقیق فدراسیون بین‌المللی اتومبیل‌رانی (FIA) طراحی و نگهداری می‌شوند. این پیست‌ها از استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برخوردارند: نیوجرسی‌های بتنی مقاوم برای مهار خودروهای منحرف‌شده، مناطق فرار (Run-off Areas) وسیع با پوشش آسفالت یا شن برای کاهش سرعت خودرو، تورهای ایمنی برای محافظت از تماشاگران و جایگاه‌های تماشاگران و رسانه‌ها با فاصله ایمن از مسیر مسابقه و دارای گاردریل‌های مقاوم.

علاوه بر این، پیست‌های استاندارد مجهز به سیستم‌های پیشرفته امداد و نجات، تیم‌های پزشکی مستقر در محل و حسگرهای نظارتی برای بررسی مداوم شرایط پیست هستند. به عنوان مثال، پس از حادثه آتش‌سوزی رومن گروژان در گرندپری بحرین ۲۰۲۰، FIA استانداردهای موانع و تجهیزات ایمنی را بازنگری و الزامات سخت‌گیرانه‌تری وضع کرد. در مقابل، پیست آزادی فاقد این امکانات است. مناطق فرار محدود، نبود موانع استاندارد و کمبود تجهیزات امدادی، این پیست را به مکانی پرخطر تبدیل کرده است.

ناایمنی پیست آزادی؛ نشانه‌های یک بحران بزرگ‌تر

حادثه مرگ‌بار پیست آزادی تنها نمونه‌ای از مشکلات گسترده در اماکن ورزشی ایران است. بسیاری از پیست‌های اتومبیل‌رانی و موتورسواری کشور، مانند پیست سرزمین ایرانیان (آیلند) یا ثامن مشهد، با مشکلات مشابهی دست‌وپنجه نرم می‌کنند: فقدان موانع ایمن، نبود مناطق فرار کافی و کمبود امکانات امدادی. این وضعیت در پیست آزادی، که به دلیل موقعیتش در پایتخت باید الگویی برای دیگران باشد، به مراتب ناامیدکننده‌تر است.

در سال ۱۳۹۹، مازیار ناظمی، سرپرست وقت فدراسیون اتومبیل‌رانی، از برنامه بازسازی پیست آزادی با بودجه شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی خبر داد. اما پس از گذشت پنج سال، هیچ پیشرفت قابل‌توجهی مشاهده نشده و این پیست همچنان با گاردریل‌های غیراستاندارد، جایگاه‌های ناامن و زیرساخت‌های فرسوده به فعالیت ادامه می‌دهد. این ناکامی، پرسش‌هایی جدی درباره نظارت بر اماکن ورزشی و تخصیص بودجه‌های عمومی مطرح کرده است.

چرا استانداردهای جهانی غایب‌اند؟

نظارت بر ایمنی اماکن ورزشی در ایران، که بر عهده وزارت ورزش و جوانان و شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی است، به شدت ناکارآمد است. برخلاف کشورهای پیشرفته که نهادهای مستقل ایمنی اماکن ورزشی را با معیارهای جهانی ارزیابی می‌کنند، در ایران هیچ سازوکار مشخصی برای تطبیق پیست‌ها با استانداردهای FIA وجود ندارد. این خلأ نظارتی، ریشه در چند عامل دارد: کمبود بودجه، اولویت‌بندی نادرست در تخصیص منابع و انتصاب مدیران غیرمتخصص.

کارشناسان معتقدند که نبود استانداردهای اجباری و فقدان نظارت مستقل، حوادثی مانند فاجعه پیست آزادی را اجتناب‌ناپذیر کرده است. به گفته یکی از فعالان حوزه اتومبیل‌رانی: «پیست آزادی در دهه ۷۰ برای مسابقات محلی ساخته شد، اما حالا با همان زیرساخت‌های قدیمی، میزبان مسابقات حرفه‌ای است». این وضعیت نشان‌دهنده بی‌توجهی مزمن به ایمنی و توسعه زیرساخت‌های ورزشی است که جان ورزشکاران، تماشاگران و خبرنگاران رسانه را به خطر انداخته است.

تحریم، انحصار و ناکارآمدی

یکی از دلایل آشکار استفاده از خودروهای از رده خارج، مانند پراید و پژو ۲۰۶، در مسابقات پیست آزادی، تحریم‌های اقتصادی است. این تحریم‌ها دسترسی به خودروهای مسابقه‌ای استاندارد، مانند مدل‌های مورد تأیید FIA، و قطعات یدکی پیشرفته را محدود کرده‌اند.

اما آیا تحریم‌ها تنها مقصرند؟ انحصار در مدیریت فدراسیون اتومبیل‌رانی و نبود رقابت در توسعه پیست‌ها، به کاسبی برخی از این وضعیت منجر شده است. تحریم همیشه انحصار و یکه‌تازی عده‌ای خاص را به همراه دارد که این موضوع در بخش اتومبیل‌رانی نیز به یکی از بحران‌های اصلی تبدیل شده است و اگر هم درآمدی در این حوزه وجود داشته باشد، به جای صرف شدن در بخش توسعه و رقابتی کردن، صرف هزینه‌های نامتعارف می‌شود.

ادامه این روند، چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای برای ورزش اتومبیل‌رانی ایران ترسیم می‌کند. فقدان اراده جدی برای بازسازی پیست‌ها، تداوم مدیریت ناکارآمد و نبود شفافیت در برخورد با مشکلات، احتمال تکرار حوادث تلخ را افزایش داده است. حادثه پیست آزادی، که به قیمت جان حمیدرضا درجاتی تمام شد، هشداری جدی بود که نمی‌توان نادیده گرفت. کارشناسان هشدار می‌دهند که بدون اصلاحات ساختاری، از جمله تدوین استانداردهای ایمنی اجباری، نظارت مستقل بر اماکن ورزشی، و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، فجایع بیش‌تری در انتظار خواهد بود.

استاندارد ایمنی پیست آزادی پیست آزادی