به گزارش خبرنگار پرشین خودرو، یکی از رایج‌ترین بحث‌ها در دنیای خودروها، این است که آیا خودروهای دنده‌ دستی مصرف سوخت کمتری دارند یا خودروهای اتوماتیک؟ پاسخ این سؤال چندان ساده نیست، زیرا به عوامل متعددی بستگی دارد. با این حال، برخی اصول کلی وجود دارند که می‌توانند به شما در درک بهتر تفاوت مصرف سوخت خودروهای اتوماتیک و دنده ای کمک کنند. اگر با مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای قصد خرید یک خودرو کم‌مصرف دارید، در این گزارش نکات کلیدی را بخوانید تا بتوانید انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشید.

تفاوت گیربکس اتوماتیک و دنده‌ای چیست؟

برای اینکه بتوانید بهتر تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای را درک کنید و تصمیم بگیرید، بهتر است ابتدا با نحوه عملکرد هر یک از این گیربکس‌ها آشنا شوید. قرار نیست وارد جزئیات فنی پیچیده شویم. اما باید بدانید که در گیربکس دنده‌ای، راننده خودش وظیفه تعویض دنده را با استفاده از پدال کلاچ و دسته‌دنده بر عهده دارد و در خودروهای اتوماتیک، تعویض دنده‌ها به‌صورت خودکار انجام می‌شود.

این فرآیند توسط قطعه‌ای به نام تورک کانورتر (مبدل گشتاور) انجام می‌گیرد که موتور را با گیربکس جفت می‌کند. این مبدل به جای استفاده از کلاچ برای انتقال نیرو از موتور به جعبه دنده و چرخ‌ها، از یک مایع هیدرولیک غلیظ استفاده می‌کند که باعث ایجاد تغییرات نرم دنده و عملکرد طولانی مدت می‌شود.

اکثر افراد رانندگی با خودروهای اتوماتیک را ساده‌تر می‌دانند، اما ماشین‌های دنده‌ای معمولاً ارزان‌تر هستند و به همین دلیل در میان رانندگان تازه‌کار محبوبترند. از سوی دیگر، مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای برای سرمایه گذاری روی خودرویی که قرار است طولانی مدت از آن استفاده کنید اهمیت زیادی دارد. مصرف سوخت خودروی اتوماتیک یا دنده‌ای، می‌تواند روی استهلاک اتومبیل نیز مؤثر باشد.

بیشتر بخوانید: ارزان‌ترین ماشین‌های اتومات کدامند؟

چه عواملی بر مصرف سوخت تأثیر دارند؟

مصرف سوخت خودرو اتوماتیک یا مصرف بنزین ماشین دنده ای به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله حجم موتور، وزن خودرو، سبک رانندگی و نوع گیربکس. به‌طور کلی، مصرف بنزین ماشین دنده ای کمتر از خودروهای اتوماتیک است (به ویژه اتومبیل‌هایی که به گیربکس‎‌های قدیمی مجهزند). دلیل اصلی این موضوع آن است که در گیربکس‌های اتوماتیک، انرژی بیشتری برای تعویض دنده‌ها صرف می‌شود، چون تورک کانورتر برای انتقال نیرو از موتور به گیربکس به انرژی نیاز دارد. گیربکس اتوماتیک معمولاً سنگین‌تر از نوع دنده‌ای است واین مسئله موجب افزایش وزن کلی خودرو و در نتیجه کاهش بازدهی مصرف سوخت می‌شود.

البته تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای در واقعیت چندان زیاد نیست. حتی در برخی موارد، مصرف سوخت خودرو اتوماتیک ممکن است کمتر باشد، به‌ویژه اگر خودروهای اتوماتیک دارای فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند سیستم توقف-حرکت (Stop-Start) یا کروز کنترل تطبیقی باشند.  همان‌طور که مشاهده می‌کنید، نمی‌توان با قاطعیت گفت کدام نوع خودرو مصرف سوخت کمتری دارد.

در نهایت، مصرف سوخت به سبک رانندگی نیز وابسته است. رانندگانی که پرشتاب رانندگی می‌کنند یا ناگهان ترمز می‌زنند، معمولاً سوخت بیشتری مصرف می‌کنند. در نتیجه علاوه بر نوع گیربکس، رفتار راننده نیز نقش مهمی در مصرف سوخت دارد، چه در مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و چه در مصرف بنزین ماشین دنده ای.

رابطه مصرف سوخت با گیربکس چگونه است؟

رابطه بین گیربکس و مصرف سوخت خودرو، پیچیده ولی قابل درک است. در واقع، گیربکس نقش مهمی در کنترل نیروی انتقال یافته از موتور به چرخ‌ها دارد و همین موضوع بر مصرف سوخت تأثیر مستقیم می‌گذارد. در خودروهای دنده‌ای، انتخاب دنده مناسب تأثیر زیادی بر کارایی موتور دارد و چون این انتخاب بر عهده راننده است، سبک رانندگی می‌تواند تأثیر زیادی در مصرف بنزین ماشین دنده ای داشته باشد.

خودروهای اتوماتیک به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بدون دخالت راننده، به‌صورت خودکار بهترین دنده را انتخاب کنند. در خودروهای دنده‌ای، رانندگی با دنده بالاتر و دور موتور پایین(RPM  پایین) باعث کاهش مصرف سوخت می‌شود. این سبک رانندگی مزایایی مانند کاهش آلایندگی، شتاب‌گیری نرم‌تر و افزایش بازدهی دارد و در نهایت به صرفه‌جویی در مصرف سوخت منجر می‌شود.

گیربکس‌های اتوماتیک در مقایسه با نمونه‌های دنده‌ای، در برخی جنبه‌های فنی از نظر بازدهی با نقاط ضعفی همراه هستند. این نوع گیربکس‌ها وزن بیشتری دارند، بخشی از انرژی را به‌دلیل لغزش مبدل گشتاور هدر می‌دهند و به‌خاطر تعداد بالای قطعات متحرک درونشان، از جمله پمپی که به‌صورت مداوم روغن را به گردش درمی‌آورد، ایجاد کشش و اصطکاک اضافی می‌کنند.

یکی از دلایلی که همیشه برای گیربکس‌های اتوماتیک یک نوع خنک‌کننده در نظر گرفته می‌شود (در حالی که گیربکس‌های دستی معمولاً نیازی به آن ندارند) این است که میزان اصطکاک داخلی در جعبه‌دنده‌های اتوماتیک بسیار بیشتر است. این اصطکاک سبب می‌شود بخشی از مصرف سوخت خودرو اتوماتیک به جای تبدیل شدن به حرکت، صرف تولید گرما شود. از سوی دیگر، جعبه‌دنده‌های دستی آن‌قدر اصطکاک داخلی کمی دارند که حتی دمای روغن هم به‌ندرت مسئله‌ساز می‌شود، چون عبور جریان هوا از روی بدنه گیربکس برای خنک نگه‌داشتن آن کافی است.

آیا خودروهای اتوماتیک واقعاً بیشتر سوخت مصرف می‌کنند؟

جواب قطعی برای مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای وجود ندارد. در برخی شرایط (مانند وضعیت رانندگی، مدل و سال ساخت گیربکس و کارکرد آن) خودروهای اتوماتیک مصرف سوخت کمتری نسبت به ماشین‌های دنده‌ای دارند. در واقع، خودروهای اتوماتیک مدرن به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند و گیربکس‌های الکترونیکی، سوخت کمتری مصرف کنند و در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر باشند.

دلیل اصلی کاهش مصرف سوخت خودرو اتوماتیک در برخی مدل‌ها، نسبت دنده‌های بهینه‌تر آن‌هاست که باعث می‌شود در سرعت‌های پایین، سوخت کمتری مصرف شود. افزون بر این، بسیاری از خودروهای اتوماتیک امروزی دارای سیستم‌های بهبود یافته برای بازدهی موتور و گیربکس‌های پیشرفته الکترونیکی هستند که این موارد نیز به کاهش مصرف بنزین کمک می‌کنند. این مسئله تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای را در برخی مدل‌ها حتی به نفع خودروهای اتوماتیک تغییر داده است.

اما هنوز هم امکان دارد که مصرف سوخت خودرو اتوماتیک در برخی موارد بهتر از مصرف بنزین ماشین دنده ای باشد، به‌ویژه در خودروهای مدرن. طبعاً مصرف سوخت خودرو اتوماتیکی که راننده آن با دور موتور بالا و دنده پایین حرکت  می‌کد و تعویض دنده‌ها را در دور پایین‌تری انجام می‌دهد، بهینه‌تر خواهد بود. ولی اگر سبک رانندگی درست و منطقی باشد، معمولاً مصرف بنزین ماشین دنده ای کمتر از گیربکس اتوماتیک است، چون طراحی گیربکس دستی ذاتاً بازدهی بیشتری دارد.

بیشتر بخوانید: ماشین‌های زیر ۷۰۰ میلیون در بازار ایران

چرا گیربکس‌های اتوماتیک قدیمی مصرف سوخت بیشتری دارند؟

در گذشته، همیشه گیربکس‌های اتوماتیک از نظر مصرف سوخت، عملکرد ضعیف‌تری نسبت به جعبه‌دنده‌های دستی داشتند. در واقع، تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای به‌ وضوح در خودروهای قدیمی‌تر قابل مشاهده بود.

دلیل اصلی این موضوع آن است که گیربکس‌های اتوماتیک قدیمی معمولاً فقط ۳ یا ۴ دنده دارند. به همین خاطر، این سیستم‌ها در نگه‌داشتن دور موتور در بازه بهینه عملکرد دچار مشکل‌اند؛ به‌ویژه در خودروهایی که موتور کوچک‌تری دارند. همین موضوع باعث می‌شود مصرف سوخت خودرو اتوماتیک در این مدل‌ها افزایش یابد.

در چنین خودروهایی، گیربکس اتوماتیک قدیمی نمی‌تواند سرعت موتور را به‌طور دقیق با سرعت خودرو هماهنگ کند و عملاً امکان بهره‌گیری از بازه‌های بهینه مصرف سوخت در هر دنده از بین می‌رود. این مسئله نقش مهمی در تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای دارد.

در مقابل، خودروهای دارای گیربکس دستی چنین مشکلی ندارند. راننده می‌تواند با توجه به شرایط رانندگی، دنده مناسب را انتخاب کند و به راحتی به دور موتور بهینه برسد. به همین دلیل است که مصرف بنزین ماشین دنده ای در این دسته از خودروها معمولاً پایین‌تر از نمونه‌های اتوماتیک قدیمی است. این موضوع نیز در مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای به‌وضوح قابل مشاهده است.

آیا گیربکس‌های اتوماتیک جدید مصرف سوخت بهتری دارند؟

در سال‌های اخیر، گیربکس‌های اتوماتیک مدرن شامل سیستم‌های کلاچ تک‌اتوماتیک، کلاچ دوگانه اتوماتیک و گیربکس‌های CVT (انتقال قدرت با نسبت‌های متغیر پیوسته) محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند.

در مقایسه با گیربکس‌های اتوماتیک قدیمی (که امروزه بیشتر در خودروهای لوکس با پیشرانه‌های بزرگ دیده می‌شوند)، گیربکس‌های مدرن از نظر مصرف سوخت خودرو اتوماتیک عملکرد بسیار بهتری دارند. این موضوع نیز بر تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای تأثیر مثبت گذاشته و فاصله را کاهش داده است.

در ادامه نگاهی دقیق‌تر به انواع گیربکس‌های اتوماتیک مدرن و مزایای آن‌ها خواهیم داشت.

کلاچ تک‌اتوماتیک

در این نوع گیربکس، یک سیستم هیدرولیک کوچک کنترل تعویض دنده‌ها را بدون نیاز به دخالت راننده بر عهده می‌گیرد. همین فرآیند باعث انجام تعویض‌های دقیق‌تر و کاهش مصرف سوخت خودرو اتوماتیک می‌شود.

کلاچ دوگانه اتوماتیک

این نوع گیربکس از دو کلاچ مجزا بهره می‌برد؛ یکی برای دنده‌های فرد و دیگری برای دنده‌های زوج. نتیجه این طراحی، رانندگی نرم‌تر و پاسخ‌دهی سریع‌تر است که به کاهش مصرف سوخت خودرو اتوماتیک کمک می‌کند و تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای را کمتر می‌سازد.

گیربکس CVT

در نهایت، گیربکس CVT با ارائه دامنه وسیعی از نسبت‌های انتقال متغیر، به راننده این امکان را می‌دهد که همزمان از شتاب‌گیری بهتر و مصرف سوخت بهینه بهره‌مند شود. این فناوری نیز یکی از مهم‌ترین عوامل بهبود مصرف سوخت خودرو اتوماتیک در مدل‌های جدید محسوب می‌شود و در مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای، نقش کلیدی ایفا می‌کند.

تفاوت مصرف سوخت خودروهای اتوماتیک و دنده ای در شرایط مختلف رانندگی چیست؟

وقتی با خودروی دنده‌ای (مجهز به گیربکس دستی) رانندگی می‌کنید، کنترل بیشتری بر روی عملکرد موتور و نحوه انتقال قدرت به چرخ‌ها دارید. همین اتفاق باعث می‌شود تا بتوانید در شرایطی دنده دستی را در دورهای بسیار پایین تعویض کنید و جایی که می‌خواهید رانندگی اسپرت تری را تجربه کنید، دنده‌ها را روی دور موتور بالا تعویض کنید.

در خودروهای دنده ای، وقتی راننده خودرو را متوقف می‌کند، (مثلا در ترافیک یا پشت چراغ قرمز)، برای اینکه پایش از روی کلاچ آزاد شود، دنده را در حالت خلاص قرار می‌دهد و در نتیجه سوخت کمتری مصرف می‌شود.

اما در خودروهای اتوماتیک، از آنجایی که همه فعالیت‌ها به گیربکس واگذار شده، بسیاری از راننده‌ها در توقف‌های کوتاه ترافیکی یا ایستادن پشت چراغ قرمز، فراموش می‌کنند دنده را خلاص کنند و دنده در حالت درایو یا همان D باقی می‌ماند. همین اتفاق یکی از مهمترین دلایلی است که باعث می‌شود مصرف سوخت در ترافیک برای خودروهای اتومات، بیشتر از ماشین‌های دنده دستی باشد.

زمانی که دنده ۴ یا ۵ را انتخاب می‌کنیم، به موتور اجازه می‌دهیم چرخ‌ها را با سرعت انتخاب شده بچرخاند، در حالی که دورهای پایین‌تر را حفظ می‌کند و در کارآمدترین محدوده قدرت باقی می‌ماند. با استفاده از جعبه دنده دستی، راننده خود تصمیم می‌گیرد که چه زمانی برای حرکت به سمت بالا یا پایین و تعویض دنده مناسب است.

سخن آخر

مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای همواره به این نکته بستگی دارد که چه کسی پشت فرمان نشسته و چگونه رانندگی می‌کند. با رعایت اصول رانندگی صحیح، می‌توان نتیجه گرفت که در بسیاری از شرایط مصرف بنزین ماشین دنده ای از مصرف سوخت خودرو اتوماتیک کمتر است، اما باز هم نمی‌توان تأثیر سبک رانندگی را در تفاوت مصرف سوخت اتوماتیک و دنده ای نادیده گرفت. به همین دلیل، مقایسه مصرف سوخت خودرو اتوماتیک و دنده ای یک مسئله مطلق نیست، بلکه نیاز به تحلیل دقیق شرایط دارد./