میدان نبرد تنها با سلاح‌های پیشرفته و فناوری‌های پیچیده شکل نمی‌گیرد، بلکه تأمین مواد معدنی حیاتی نیز نقش اصلی را در قدرت نظامی ایفا می‌کنند.
این مواد معدنی که در تولید تجهیزات نظامی مدرن مانند موتورهای جت، سامانه‌های هدایت موشک و فناوری‌های جنگ الکترونیکی کاربرد دارند، اکنون به موضوع اصلی رقابت جهانی تبدیل شده‌اند. با انتشار فهرست 12 ماده معدنی حیاتی توسط ناتو در دسامبر 2024، اهمیت این منابع برای صنعت دفاعی بیش از پیش برجسته شد. اما کنترل گسترده چین بر فرآوری این مواد، زنگ خطر جدی را برای غرب به صدا درآورده است.
چین: قدرت بی‌رقیب در فرآوری و تأمین مواد معدنی
چین بین 60 تا 90 درصد ظرفیت جهانی فرآوری بسیاری از مواد معدنی حیاتی را در اختیار دارد. این سلطه در بازار جهانی باعث شده تا کشورهای غربی، از جمله آمریکا و متحدان ناتو، با چالش‌های جدی در تأمین این منابع مواجه شوند.
اعمال محدودیت‌های صادراتی اخیر چین بر گالیوم و ژرمانیوم، دو ماده حیاتی برای تولید تجهیزات نظامی، باعث شده تا رقابت برای یافتن منابع جایگزین شدت پیدا کند. این محدودیت‌ها نشان‌دهنده استراتژی چین برای تقویت قدرت اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود از طریق کنترل زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی است.
تنگستن: فلز جنگ‌های مدرن
در میان مواد معدنی حیاتی، تنگستن به‌عنوان یکی از استراتژیک‌ترین عناصر شناخته می‌شود. این فلز در تولید مهمات زره‌پوش، موشک‌ها و سایر تجهیزات نظامی کاربرد دارد.
گزارش اداره حسابرسی دولت آمریکا (GAO) در سپتامبر 2024 نشان داد که تنگستن یکی از مواد با بیشترین خطر اختلال در زنجیره تأمین است. چین حدود 85 درصد از عرضه جهانی تنگستن را کنترل می‌کند، در حالی که آمریکا تقریباً هیچ تولید داخلی از این فلز ندارد.
لوئیس بلک، مدیرعامل شرکت Almonty Industries، می‌گوید:
«بدون تنگستن، نمی‌توانیم هیچ نوع مهمات یا تجهیزات نظامی تولید کنیم. چین استراتژی گرسنگی دادن به مصرف‌کنندگان غربی را در پیش گرفته است.»
گالیوم: عنصر حیاتی الکترونیک نظامی
گالیوم یکی دیگر از مواد معدنی حیاتی است که در تولید سیستم‌های رادار پیشرفته، جنگ الکترونیکی و هدایت موشک‌ها نقش اساسی دارد. چین بیش از 98 درصد از تولید جهانی این ماده را در اختیار دارد و محدودیت‌های صادراتی اعمال‌شده در سال 2024، صنعت دفاعی غرب را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
هرچند منابع جایگزین گالیوم مانند اوکراین و گرینلند وجود دارند، اما کشورهای غربی هنوز سال‌ها با ایجاد زنجیره تأمین مستقل فاصله دارند. این تأخیر ممکن است تأثیرات عمیقی بر توانایی تولید تجهیزات نظامی پیشرفته داشته باشد.
معامله آمریکا و اوکراین: قمار ژئوپلیتیک
در تلاش برای کاهش وابستگی به چین، آمریکا به اوکراین به‌عنوان یک شریک استراتژیک نگاه می‌کند. معامله پیشنهادی بین آمریکا و اوکراین برای استخراج مواد معدنی حیاتی مانند تیتانیوم، عناصر نادر خاکی، لیتیوم و گالیوم، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تحولات در رقابت جهانی شناخته می‌شود.
این معامله نه تنها به کاهش وابستگی غرب به چین کمک می‌کند، بلکه تلاش می‌شود میلیاردها دلار کمک نظامی به اوکراین در قالب یک سرمایه‌گذاری بلندمدت اقتصادی و امنیتی بازگردانده شود.
با این حال، اجرای این توافق به دلیل وضعیت جنگی اوکراین و نیاز به زیرساخت‌های استخراج و فرآوری، ممکن است دهه‌ها زمان ببرد.
اقدامات غرب برای مقابله با بحران زنجیره تأمین
ناتو و متحدانش به‌طور جدی در حال تلاش برای تقویت زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی هستند. در 21 مارس 2025، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، یک فرمان اجرایی را امضا کرد که به دولت اجازه می‌دهد از قدرت‌های اضطراری برای افزایش تولید داخلی مواد معدنی حیاتی استفاده کند.
این فرمان شامل شناسایی معادن برای تأیید سریع، اولویت‌دهی به تولید مواد معدنی در زمین‌های فدرال و تسریع در صدور مجوزهای استخراج است. همچنین برنامه‌های تحقیقاتی و فناوری برای بهبود شفافیت بازار مواد معدنی حیاتی در دستور کار قرار گرفته‌اند.
آینده قدرت نظامی غرب
با وجود تلاش‌های گسترده، غرب همچنان در برابر اختلالات زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی بسیار آسیب‌پذیر است. صنعت دفاعی بیش از هر زمان دیگری به بخش معدن وابسته شده و عدم دسترسی به این منابع می‌تواند توانایی تولید تجهیزات نظامی پیشرفته را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.
به گفته لوئیس بلک:
«ما نمی‌توانیم به‌طور کامل وابستگی خود به چین را قطع کنیم، زیرا هنوز زیرساخت‌های کافی نداریم. اما باید این اعتیاد به منابع چین را کاهش دهیم، چون بسیار خطرناک است.»
جنگ منابع در عصر مدرن
جنگ بر سر منابع معدنی حیاتی تازه آغاز شده است و نتیجه این رقابت آینده قدرت نظامی جهانی را شکل خواهد داد. برای غرب، چالش اصلی نه‌تنها تأمین منابع جایگزین است، بلکه ساخت زنجیره تأمین مستقل و پایدار برای تضمین امنیت ملی در دهه‌های آینده خواهد بود.
source