کشاورزی یکی از اساسی‌ترین بخش‌های اقتصادی ایران است که سهم قابل‌توجهی از اشتغال و تولید را به خود اختصاص داده است. با این‌حال، این بخش با چالش‌های زیادی مواجه است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها وضعیت نامطلوب ناوگان خودروهای زراعی است.
وضعیت فعلی خودروهای تخصصی و ماشین‌آلات کشاورزی در ایران، با چالش‌های جدی مواجه است که نیازمند توجه فوری و اقدامات عملی است. از خرد بودن اراضی کشاورزی گرفته تا فرسودگی ماشین‌آلات و محدودیت‌های واردات، همگی موانعی بر سر راه توسعه کشاورزی مدرن و بهره‌وری بیشتر در این بخش هستند. اما با اجرای اصلاحات قانونی، توسعه زیرساخت‌های تولید داخلی و تسهیل شرایط واردات، می‌توان گام‌های مؤثری در بهبود وضعیت مکانیزاسیون کشاورزی در ایران برداشت و آینده‌ای روشن‌تر برای این بخش حیاتی اقتصاد کشور رقم زد.
فرسودگی ناوگان؛ بزرگ‌ترین مانع دستیابی به کشاورزی مدرن
در ایران، یکی از بزرگ‌ترین موانع بر سر راه کشاورزی مدرن، وضعیت ناوگان خودروهای زراعی است. به‌گفته کارشناسان و مسئولان، ماشین‌آلاتی که هم‌اکنون در کشور استفاده می‌شوند، به‌شدت فرسوده و قدیمی هستند. بسیاری از تراکتورها و سایر ادوات کشاورزی موجود، متعلق به دهه‌های گذشته‌اند و از نظر تکنولوژی و کارایی، با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارند.
تولید سالانه ۳۰ تا ۳۵هزار دستگاه تراکتور در کشور، اگرچه در ظاهر عدد قابل‌توجهی است، اما پاسخگوی نیازهای واقعی بازار نیست. ازسوی‌دیگر، به دلیل قیمت بالای ماشین‌آلات جدید و فرسودگی دستگاه‌های موجود، هر سال تعداد بیشتری از کشاورزان در صف دریافت تراکتور قرار می‌گیرند.
صف طولانی دریافت تراکتور
با آن‌که ظرفیت تولید خودروهای زراعی چیزی حدود ۳۵هزار دستگاه در سال اعلام می‌شود، اما فرسودگی زیاد این خودروها در کنار کمبود آن‌ها باعث شده است ظرفیت تولید داخلی به هیچ وجه توانایی تامین تمام نیازهای کشور را نداشته باشد و بسیاری از کشاورزان مجبور به استفاده از ماشین‌های قدیمی و ناکارآمد شوند.
در همین راستا، علیقلی ایمانی؛ مدیرعامل بنیاد ملی گندمکاران به‌تازگی اعلام کرده است ۷۰هزار کشاورز در صف دریافت تراکتور هستند و به‌دلیل محدودیت تولید، بسیاری از آن‌ها تا مدت‌ها موفق به دریافت این ماشین‌آلات نمی‌شوند. این در حالی است که برخی تولیدکنندگان در این صنعت، با ظرفیت خالی مواجه هستند و بیش‌از ۹۰درصد سفارش‌گذاری‌ها تنها روی یک تولیدکننده داخلی متمایل شده است.
ایمانی در این زمینه اعلام کرد: «بسیاری از این تراکتورها بیش‌از ۴۰سال عمر دارند و از نظر کارایی و مصرف انرژی، با استانداردهای مدرن جهانی فاصله زیادی دارند. ازسوی‌دیگر، با توجه به نیاز فراوان به ماشین‌آلات کشاورزی در کشور، تولید داخلی نمی‌تواند به‌تنهایی پاسخگوی این نیازها باشد.»
جای خالی حمایت‌های همه‌جانبه دولتی از توسعه مکانیزاسیون کشاورزی
ایمانی در ادامه با اشاره به همخوانی بین عرضه و تقاضا و توان خرید متقاضیان اظهار کرد: «کارخانه تراکتورسازی قابلیت تامین نیمی از تراکتور مورد نیاز کشور را دارد و بنابر آمار سالانه میزان تقاضا برای خرید تراکتور و ادوات کشاورزی به‌دلیل مستهلک شدن افزایش می‌یابد و از طرفی به دلیل بالابودن قیمت تراکتور باید تسهیلات لازم در اختیار بهره‌برداران قرار بگیرد. چراکه درآمد کشاورزان جوابگوی خرید نقدی ماشین آلات کشاورزی نیست.»
وی همچنین بیان کرد: «قیمت یک دستگاه تراکتور نقدی حداقل یک‌میلیارد تومان است که خرید آن از عهده اکثر کشاورزان خارج است. بر این اساس، کشاورزی که می‌خواهد تسهیلات بانکی برای خرید دریافت کند، باید در صف دریافت تسهیلات قرار بگیرد. ضمن آن‌که کشاورزان با چالش‌های دیگری همچون تخصیص منابع به بانک عامل یا تایید و عدم تایید معرفی از سوی وزارت جهاد به بانک روبه‌رو هستند. درحالی‌که برای توسعه مکانیزاسیون در بخش کشاورزی و برون‌رفت از کشاورزی سنتی باید حمایت همه‌جانبه از این بخش صورت بگیرد.»
این عدم تعادل بین عرضه و تقاضا نه‌تنها موجب شده است که روند نوسازی ناوگان ماشین‌آلات کشاورزی در کشور کند شود، بلکه ماشین‌آلات موجود نیز به دلیل فرسودگی بیشتر، به سرعت مستهلک می‌شود و هزینه‌های نگهداری و تعمیرات آن‌ها افزایش می‌یابد.
واردات ماشین‌آلات مدرن؛ راهکار مدیریت کشاورزی و کاهش هزینه‌ها
با توجه به محدودیت‌های تولید داخلی و وضعیت فرسوده ناوگان موجود، واردات ماشین‌آلات کشاورزی مدرن یکی از راهکارهای فوری و ضروری برای بهبود وضعیت مکانیزاسیون در کشور است. ماشین‌آلاتی که در کشورهای پیشرفته استفاده می‌شوند، دارای تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای هستند که نه‌تنها کارایی بیشتری دارند، بلکه هزینه‌های عملیاتی را نیز کاهش می‌دهند.
برای مثال، تراکتورهای مدرن با استفاده از سیستم‌های خودکار و برنامه‌ریزی‌شده، به نیروی انسانی کمتری نیاز دارند و دقت عملیات کشاورزی را به طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهند. گرچه واردات ماشین‌آلات مدرن می‌تواند راه‌حل موثری برای بهبود وضعیت کشاورزی ایران باشد، اما این امر نیز نیازمند تسهیل شرایط واردات و ارائه تسهیلات مالی به کشاورزان است. با توجه به قیمت بالای ماشین‌آلات کشاورزی، بسیاری از کشاورزان توانایی خرید نقدی این تجهیزات را ندارند و نیازمند وام‌ها و تسهیلات بانکی هستند. با این‌حال، فرآیند دریافت این تسهیلات نیز به دلیل مشکلات بوروکراتیک و عدم تخصیص منابع کافی، به چالشی دیگر برای کشاورزان تبدیل شده است.