صنعت خودروسازی ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مواجه بوده است. دو شرکت بزرگ خودروسازی کشور، ایران‌خودرو و سایپا، با زیان‌های انباشته قابل توجهی روبرو شده‌اند که نگرانی‌های عمیقی را در مورد آینده این صنعت برانگیخته است. بررسی دقیق آمار مالی این دو شرکت در سال 1402 نشان می‌دهد که وضعیت مالی آنها همچنان رو به وخامت است.
ایران‌خودرو (خودرو)، بزرگ‌ترین خودروساز ایران، در سال 1402 با زیان انباشته تلفیقی 122,839 میلیارد تومانی مواجه شده است. این رقم در مقایسه با سال 1401 که 73,907 میلیارد تومان بود، افزایش چشمگیری داشته است. زیان انباشته غیر تلفیقی ایران‌خودرو در سال 1402 به 110,361 میلیارد تومان رسیده است.
سایپا (خساپا) نیز وضعیت مشابهی دارد. زیان انباشته تلفیقی این شرکت در سال 1402 به 101,077 میلیارد تومان رسیده است که نسبت به 38,376 میلیارد تومان سال 1401، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. زیان انباشته غیر تلفیقی سایپا در سال 1402 به 51,284 میلیارد تومان افزایش یافته است.
این ارقام نشان‌دهنده عمق بحران مالی در صنعت خودروسازی ایران است. زیان خالص تلفیقی ایران‌خودرو در سال 1402 به 29,048 میلیارد تومان رسیده، در حالی که زیان خالص غیر تلفیقی آن 36,454 میلیارد تومان بوده است. برای سایپا، زیان خالص تلفیقی 22,709 میلیارد تومان و زیان خالص غیر تلفیقی 12,907 میلیارد تومان گزارش شده است.
مقایسه با سال 1401 نشان می‌دهد که وضعیت مالی هر دو شرکت بدتر شده است. در سال 1401، زیان خالص تلفیقی ایران‌خودرو 22,604 میلیارد تومان و زیان خالص غیر تلفیقی آن 31,963 میلیارد تومان بود. برای سایپا، این ارقام به ترتیب 21,305 و 14,028 میلیارد تومان بوده است.
نگاهی به آمار سال 1400 نیز روند نزولی را تأیید می‌کند. زیان انباشته ایران‌خودرو در سال 1400، 41,032 میلیارد تومان و سایپا 24,348 میلیارد تومان بوده است. این ارقام نشان می‌دهد که زیان انباشته هر دو شرکت در طی دو سال بیش از دو برابر شده است.
یکی از نکات قابل توجه، زیان به ازای هر خودرو تولیدی است. ایران‌خودرو به ازای هر خودرو تولیدی 40 میلیون تومان و سایپا 19 میلیون تومان زیان می‌کنند. این ارقام نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری خودروها متناسب با هزینه‌های تولید نیست و شرکت‌ها مجبور به فروش محصولات خود با قیمتی کمتر از هزینه تمام شده هستند.
بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که بیشترین زیان برای ایران‌خودرو مربوط به گروه پژو است و خودرو پژو پارس نیز به عنوان اصلی‌ترین سردمدار زیان دهی به دلیل همین موضوع از خط تولید خارج شد. این گروه محصولات با زیان ناخالص 11,071 میلیارد تومانی مواجه شده است. برای سایپا، بیشترین زیان مربوط به خانواده X200 (تیبا، کوئیک، ساینا) است که زیان ناخالص 4,648 میلیارد تومانی را ثبت کرده است.
از نظر تعداد فروش، ایران‌خودرو 275,051 دستگاه و سایپا 233,383 دستگاه از دو خانواده محصولات فروخته‌اند. میانگین نرخ فروش برای ایران‌خودرو 269 میلیون تومان و برای سایپا 224 میلیون تومان بوده است.
جدول زیان انباشته شرکت‌های خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا
| عنوان | ايران خودرو (خودرو) | شرکت خودروسازی سایپا (خساپا) |
| سود و زیان انباشه تلفیقی 1402 (میلیارد تومان) | (122,839) | (101,077) |
| سود و زیان انباشه 1402 (میلیارد تومان) | (110,361) | (51,284) |
| سود و زیان انباشه 1401 (میلیارد تومان) | (73,907) | (38,376) |
| سود و زیان خالص تلفیقی سال 1402 (میلیارد تومان) | (29,048) | (22,709) |
| سود و زیان خالص سال 1402 (میلیارد تومان) | (36,454) | (12,907) |
| سود و زیان خالص تلفیقی سال 1401 (میلیارد تومان) | (22,604) | (21,305) |
| سود و زیان خالص سال 1401 (میلیارد تومان) | (31,963) | (14,028) |
| سود زیان 6 ماه اول 1401(میلیارد تومان) | (111) | (38,079) |
| سود و زیان انباشه 1400(میلیارد تومان) | (41,032) | (24,348) |
| بیشترین زیان برای کدام محصول است | گروه پژو(پژو پارس) | خانواده X۲۰۰ (تيبا،کوئيک،ساينا) |
| سود ناخالص محصول (میلیارد تومان) | (11,071) | (4,648) |
| تعداد فروش (دستگاه) | 275,051 | 233,383 |
| نرخ فروش(میلیون تومان) | 269 | 224 |
| میزان زیان به ازای هر خودرو(میلیون تومان) | (40) | (19) |
تحلیل این آمار نشان می‌دهد که صنعت خودروسازی ایران با چالش‌های جدی روبروست:
قیمت‌گذاری دستوری: دولت با هدف کنترل تورم، قیمت خودروها را به صورت دستوری تعیین می‌کند که این امر منجر به زیان‌دهی تولیدکنندگان شده است.
تحریم‌های بین‌المللی: تحریم‌ها باعث افزایش هزینه‌های تأمین قطعات و مواد اولیه شده و همچنین انتقال فناوری‌های جدید را دشوار کرده است.
عدم بهره‌وری: ساختار سنتی و غیررقابتی این صنعت منجر به پایین بودن بهره‌وری و افزایش هزینه‌های تولید شده است.
تورم و نوسانات ارزی: افزایش مداوم قیمت مواد اولیه و قطعات به دلیل تورم و نوسانات نرخ ارز، هزینه‌های تولید را به شدت افزایش داده است.
برای بهبود وضعیت این صنعت، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
اصلاح نظام قیمت‌گذاری: حرکت به سمت آزادسازی قیمت‌ها و اجازه به شرکت‌ها برای تعیین قیمت بر اساس هزینه‌های واقعی تولید. این موضوع مدت‌هاست که مورد بحث بوده و به دلیل بازار انحصاری خودرو در ایران، انجام این امر مستلزم آزادسازی کامل مواردی همچون واردات خودرو بدون محدودیت است که فعلا دولت زیر بار چین موضوعاتی نرفته است.
بهبود کیفیت و نوآوری: سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای ارتقای کیفیت محصولات و افزایش رضایت مشتریان، که در نهایت به رونق بیشتر بازار خودرو منجر خواهد شد و مشتریان برای داشتن محصولات با کیفیت حاضر به پرداخت هزینه بیشتر نیز خواهند بود.
اصلاح ساختار مدیریتی: بهبود مدیریت و افزایش بهره‌وری با استفاده از روش‌های نوین مدیریتی و فناوری‌های جدید، منجر به کاهش هزینه‌ها و زیان دهی خواهد شد.
همکاری‌های بین‌المللی: تلاش برای ایجاد زمینه برای همکاری با شرکت‌های خودروسازی معتبر جهانی، از مواردی است که می‌تواند سیستم ناکارامد و زیان ده صنعت خودرو ایران را با تکنولوژی‌های جدید بروز کرده از وضعیت نابسامان و رو به زوال خارج کند.
حمایت هدفمند دولتی: در صورت آزادسازی واردات خودرو دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات و حمایت‌های دولتی به صورت هدفمند برای نوسازی خطوط تولید و بهبود فناوری، خودروهای ساخت داخل را به عنوان رقیبی با کیفیت و ارزان قیمت برای محصولات خارجی بدل کند و همین موضوع می‌تواند به ارتقا کلی این صنعت بیانجامد.
در نهایت، باید توجه داشت که ادامه روند فعلی می‌تواند پیامدهای جدی برای اقتصاد ایران داشته باشد. صنعت خودروسازی یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور است و زیان‌دهی مداوم آن می‌تواند منجر به از دست رفتن هزاران شغل و تأثیر منفی بر صنایع وابسته شود. همچنین، این وضعیت می‌تواند فشار مضاعفی بر سیستم بانکی کشور وارد کند، زیرا این شرکت‌ها برای تأمین سرمایه در گردش خود ناچار به استقراض بیشتر خواهند بود.
بنابراین، اصلاح ساختاری صنعت خودروسازی ایران نه تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک الزام اجتماعی است. دولت، مدیران صنعت و کارشناسان باید با همکاری یکدیگر راهکارهایی جامع و عملی برای خروج از این بحران ارائه دهند. در غیر این صورت، ادامه روند فعلی می‌تواند به فروپاشی این صنعت استراتژیک منجر شود که پیامدهای آن برای اقتصاد و جامعه ایران بسیار گسترده خواهد بود.
source