اگر فکر می‌کنید که قرار است فیلترینگ در ایران به‌‌زودی رفع شود، کاملا در اشتباهید؛ ظاهرا قرار است فیلترینگ به‌کمک روسیه قدرتمندتر شود.

در این مطلب به بررسی لایحه‌ای می‌پردازیم که اخیرا توسط کمیسیون امنیت ملی مجلس به تصویب رسیده است. لایحه مذکور، در مورد موافقت‌نامه ایران و روسیه برای همکاری در حوزه امنیت اطلاعات است که مورد تصویب مجلس نیز رسید. بر اساس گزارش‌های منتشر شد، نمایندگان عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در اواخر آبان ماه، اقدام به تصویب لایحه‌ای کردند که دولت به مجلس ارائه کرده بود. در روز 13 آذر نیز مجلس به بررسی این لایحه اقدام کرد، اما هنوز به مرحله تایید نهایی نرسیده است.

با وجود عدم تایید نهایی، اما برخی صاحب‌نظران معتقدند که این مورد نیز شبیه مواردی همچون طرح صیانت و نقض حریم خصوصی کاربران، به تصویب مجلس خواهد رسید. افراد متخصص این حوزه از این لایحه و محتویات آن، نگران هستند و خطر امنیت اطلاعات و حریم خصوصی کاربران را از هم‌اکنون هشدار می‌دهند. خطر امنیت اطلاعات، حتی امروزه نیز با وجود فیلترینگ وسیع و استفاده بیشتر مردم از فیلترشکن و حملات سایبری در نتیجه آن، در سطح بالاست و با گسترده‌تر کردن این فیلترینگ، معلوم نیست مرزهای خطر تا کجا باز شوند.

همکاری ایران و روسیه در خصوص فیلترینگ، چگونه خواهد بود؟

بر اساس گزارش‌های منتشر شده، این توافقنامه در زمان دولت دوازدهم و در سال 1399 منعقد شد؛ اما لایحه آن در دولت سیزدهم و در تیرماه امسال تهیه و به مجلس ارسال شد. گفتنی است که دو طرف، با وجود قطعی نشدن سند و توافق همکاری، مدتی است که در این خصوص همکاری‌هایی با یکدیگر داشته‌اند و اسناد همکاری میان دو کشور، حتی امضا نیز شده است.

بررسی لایحه توافقنامه میان ایران و روسیه

در این بخش به بررسی این لایحه مهم می‌پردازیم؛ چون می‌تواند آینده کاری بسیاری از کاربران را در ایران تحت تاثیر قرار دهد. در بخش اول این لایحه و در مقدمه آن، علت انعقاد این توافقنامه را «توجه به وجود تهدیداتی مانند نقض حاکمیت، امنیت و تمامیت ارضی کشورها، وارد کردن خسارات اقتصادی به تأسیسات زیرساخت‌های مربوط به اطلاعات، دسترسی غیر مجاز به اطلاعات رایانه‌ای و انتشار اطلاعات زیان‌بار برای نظام‌های اجتماعی-سیاسی و محیط معنوی، اخلاقی و فرهنگی دولت‌ها» می‌دانند.

این لایحه از 9 ماده و یک ضمیمه تشکیل شده است و از مواد آن می‌توان به مواردی مانند «تهدیدات اصلی در حوزه امنیت اطلاعات»، «حوزه‌های اصلی همکاری دو جانبه»، «اصول کلی همکاری»، «اشکال و سازوکارهای همکاری»، «حفاظت از اطلاعات» و «تأمین مالی» اشاره کرد.

در این لایحه مواردی ذکر شده است که تهدید علیه امنیت اطلاعات برشمرده می‌شود. از جمله این موارد می‌توان به مثال‌های زیر اشاره کرد:

• دست زدن به اقدامات ناقض حاکمیت، امنیت و تمامیت ارضی کشورها
• دخالت در امور دخلی دولت‌ها، اختلال در نظم عمومی، برافروختن خصومت بین اقوام، نژادها و مذاهب، ترویج ایده‌ها و تئوری‌های نژادپرستانه و دیگرهراسی، بی‌ثبات کردن اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی داخلی و دخالت در اداره دولت
• انتشار اطلاعاتی که برای نظام‌های اجتماعی-سیاسی و اجتماعی-اقتصادی و نیز برای محیط معنوی، اخلاقی و فرهنگی دولت‌های دیگر زیان‌بار است

بر اساس همین موارد ذکر شده، حوزه‌هایی که دو کشور با بکدیگر همکاری خواهند داشت نیز در این لایحه ذکر شده است:

•  تبادل اطلاعات و همکاری در حوزه اجرای قانون با هدف پیشگیری، کشف، مبارزه، تحقیق و پیگیرد قضایی جرایم مرتبط با استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای اهداف تروریستی و مجرمانه (که این مورد می‌تواند مصداق نقض حریم خصوصی مردم باشد)
• تبادل اطلاعات بین نهادهای ذی‌صلاح دولت‌های طرف‌ها در حوزه امنیت اطلاعات (در این تبادل اطلاعات، نشر اطلاعاتی نیز می‌تواند اتفاق بیافتد.)
• کمک در حوزه‌های انتقال دانش و فناوری اطلاعات، ظرفیت‌سازی، توسعه ظرفیت‌ها و آموزش و بررسی امکان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های امنیت اطلاعات بر اساس قوانین دولت‌های طرف‌ها

چه خطراتی اطلاعات مردم را در پس این فیلترینگ وسیع در ایران تهدید می‌کند؟

با انتشار جزئیات این لایحه، افراد زیادی نگرانی خود را در خصوص این لایحه ابراز کرده‌اند. یکی از این افراد، حامد بیدی مدیرعامل سایت کارزار است که با عملی شدن این لایحه، اوضاع ایران را به زمان جنگ سرد تشبیه می‌کند و هشدار افزایش فیلترینگ و استعمار و محصور شدن در میان ابزارهای روسی را از هم‌اکنون می‌دهد. هرچند که حالا نیز در این میان گرفتار شده‌ایم.

کارشناسان حقوقی و قضایی نیز هشدار خود را مورد این‌که روسیه‌، احتمال جاسوسی و سوء‌استفاده از اطلاعات ایرانی‌ها را دارد، اعلام کرده‌اند. آنها معتقدند روسیه با نفوذ بیشتر از اکنون بر پایه‌های دیجیتالی کشور، می‌تواند کشور را به‌شیوه خودش مهندسی و تغییر دهد و از جهات مختلف می‌تواند بر ما حکمرانی کند. این حکمرانی می‌تواند از قطع اینترنت تا نشر اطلاعات امنیتی و حتی داده‌های حساس کشور باشد.

در این توافقنامه، ایران طرف ضعیف است که در واقع برای کمک‌خواهی، پیشنهاد این توافقنامه را داده است. صاحب‌منصبان باید این نکته را در نظر داشته باشند که اجازه ندهند طرف روسی، بیش از حد قرارداد شده، پا را فراتر بگذارد. همچنین باید تلاش شود تا حد امکان از ارائه اطلاعات مهم کشور به طرف روسی اجتناب شود.

امنیت اطلاعات در روسیه

یکی از مواردی که کارشناسان سایبری، همکاری با روسیه را در خصوص امنیت سایبری، نادرست می‌دانند این است که همکاری با کشوری که فیلترینگ و محدودیت دسترسی برای کاربران خود دارد، می‌تواند حتی خطرات و حملات سایبری را نیز افزایش دهد. کمک گرفتن از کشوری که به‌طور آشکار ناقض حریم خصوصی کاربرانش است، نمی‌تواند کمکی در حوزه امنیت اطلاعات و ارتباطات به ارمغان آورد. همچنین احتمال کنترل روسیه بر سیستم‌های حساس ایران نیز وجود دارد که باید قبل از هر اقدامی این مسائل بررسی می‌شد.

به همین دلیل سعید سوزنگر، کارشناس سایبری در مصاحبه‌ای گفته بود که اجرای کامل این تفاهمنامه مساوی با افزایش محدودیت دوجانبه هم از طرف دولت روسیه و هم از طرف دولت ایران برای کاربران اینترنت است. بسیاری از کارشناسان مسائل سیاسی نیز معتقد هستند که علت دادن سرورهای مهم و پر از اطلاعات دست روسیه، دال بر این باور است که شرقی‌ها، امنیت اطلاعاتی بیشتری از غربی‌ها دارند و به‌جای این‌که اطلاعاتمان به‌دست غربی‌ها بیافتد، خودمان آنها را در دست شرقی‌ها بگذاریم.

بنا به گفته‌های سعید سوزنگر، علت این نگاه‌های متفاوت مردم و دولت نسبت به این مسئله، در تفاوت نگاه به معنای کلمه امنیت است. امنیت از دیدگاه رجال سیاسی، یعنی افزایش محدودیت برای جلوگیری از نفوذ و همین کلمه از دیدگاه متخصصان، داشتن دنیایی آزاد و شاد برای کودکانمان و حفظ حریم خصوصی و حق شهروندی است.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده، این لایحه هنوز به تصویب کامل توسط مجلس درنیامده است و امکان لغو آن نیز با احتمال صدم درصد وجود دارد. اما دولت‌های ایران و روسیه همچنان در حال همکاری در این زمینه بدون توجه به قوانین هستند و در صورت به‌وجود آمدن مشکل، به‌خاطر نبودن توافقنامه رسمی و بین‌المللی، پایان خوشی برای ایران نخواهد داشت. با این حال باید منتظر ماند تا ببینیم چه عاقبت نه‌چندان خوشی در انتظار کاربران اینترنت در ایران است و آیا قرار است فیلترینگ شدیدتر شود؟